5 lưu ý khi điều trị mụn trứng cá với isotretinoin

Isotretinoin là một loại thuốc kê đơn thuộc nhóm retinoid, là các dẫn xuất của vitamin A. Thường được sử dụng phổ biến để điều trị  mụn trứng cá mức độ nặng. Tuy nhiên, việc sử dụng loại thuốc này không phải là điều đơn giản. Đôi khi, nó có thể gây ra một số tác dụng phụ không mong muốn.

Vì vậy, khi uống isotretinoin điều trị mụn trứng cá cần phải có chỉ định và theo dõi của Bác sĩ Da liễu để đảm bảo an toàn cho người bệnh. Hãy cùng Doctor Acnes tìm hiểu thêm về những điều cần biết khi sử dụng isotretinoin qua bài viết dưới đây nhé!

Cơ chế hình thành mụn trứng cá

Mụn trứng cá là một vấn đề về da thường gặp, đặc biệt ở lứa tuổi dậy thì. Dưới đây là những cơ chế sinh mụn trứng cá:

• Tăng tiết bã nhờn.
• Sừng hóa lỗ chân lông.
• Tình trạng viêm.
• Vi khuẩn gây mụn P. acnes (vi khuẩn đóng vai trò chính trong sự viêm nhiễm của mụn trứng cá).

Isotretinoin có tác dụng gì?

Isotretinoin đường uống được chỉ định trong điều trị mụn trứng cá mức độ nặng ở bệnh nhân từ 12 tuổi trở lên khi đã thất bại với các phương pháp điều trị khác. 

Với hiệu quả điều trị cao, isotretinoin được xem là vũ khí cuối cùng của Bác sĩ khi bệnh nhân không đáp ứng với các phương pháp trước đó.

Cơ chế hoạt động

Không giống với các sản phẩm trị mụn thông thường chỉ tác động trên một hoặc hai cơ chế hình thành mụn, isotretinoin tác động trên cả bốn cơ chế sinh mụn nêu trên, bao gồm tăng tiết bã nhờn, sừng hóa lỗ chân lông, viêm và vi khuẩn gây mụn P. acnes. 

Cụ thể, isotretinoin làm giảm kích thước của tuyến bã nhờn, từ đó ức chế hoạt động tiết bã, làm giảm tiết dầu trên da. Điều này giúp thay đổi pH ở bề mặt da, ngăn chặn sự phát triển và sinh trưởng của vi khuẩn gây mụn. Isotretinoin còn có tác dụng giảm viêm và tiêu sừng.

Hiệu quả điều trị đã được chứng minh

Hiệu quả của isotretinoin đã được chứng minh qua nhiều nghiên cứu, trong đó có cả Việt Nam. Kết quả của các nghiên cứu đều cho thấy đây là hoạt chất đem lại hiệu quả trị mụn rất cao, đồng thời có tỉ lệ tái phát thấp.

• Nghiên cứu của Elham Behrangi

Nhiều nghiên cứu đã minh chứng rằng isotretinoin mang lại hiệu quả trị mụn cao và làm trì hoãn thời gian tái phát mụn. Trong đó, một nghiên cứu được thực hiện bởi Elham Behrangi và cộng sự đã ghi nhận có đến 96,4% trong 146 người tham gia sử dụng isotretinoin được trị khỏi mụn hoàn toàn và tỉ lệ tái phát sau 5 năm chỉ có 7,9%.

• Nghiên cứu tại Brazil

Một nghiên cứu khác tại Brazil cho thấy tỷ lệ bệnh nhân có kết quả điều trị thành công và có thời gian tái phát mụn rất lâu sau điều trị chiếm đến 80%.

• Nghiên cứu tại Việt Nam

Kết quả ghi nhận tại một nghiên cứu thực hiện ở Bệnh viện Da liễu Bắc Ninh cho thấy có đến 78,4% bệnh nhân có kết quả cải thiện tình trạng mụn mức độ tốt và 21,6% đạt mức độ khá sau 4 tháng điều trị với isotretinoin.

Như vậy, isotretinoin nếu được sử dụng đúng và đủ liều sẽ đem lại hiệu quả trị mụn rất cao, đồng thời trì hoãn thời gian tái phát mụn sau khi kết thúc liệu trình.

Các đối tượng không được sử dụng isotretinoin

Phụ nữ có thai và cho con bú

Isotretinoin không được sử dụng cho phụ nữ đang mang thai hoặc nghi ngờ mang thai vì nguy cơ gây dị tật thai nhi cao. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, có đến 20 – 35% trẻ em có thể mang một trong các dị tật bao gồm dị tật sọ mặt, tim mạch, thần kinh nếu tiếp xúc với hoạt chất isotretinoin trong tử cung của mẹ.

Do đó, cần dùng biện pháp tránh thai trong vòng một tháng trước khi dùng thuốc, trong quá trình dùng thuốc và ít nhất 6 tuần sau khi ngưng thuốc để tránh các hậu quả không mong muốn. Ngoài ra, nên thử thai trước khi dùng thuốc dù đã dùng các biện pháp tránh thai để đảm bảo tính an toàn. 

Đối với phụ nữ cho con bú, không nên điều trị mụn với isotretinoin vì thuốc có thể đi qua sữa mẹ và gây hại cho trẻ. 

Trẻ em dưới 12 tuổi

Không khuyến khích sử dụng isotretinoin cho trẻ em dưới 12 tuổi do thiếu bằng chứng về sự an toàn và hiệu quả. Ngoài ra, isotretinoin cũng không được sử dụng để điều trị mụn trứng cá trước dậy thì.

Những tác dụng phụ khi sử dụng isotretinoin và cách xử lý

Sử dụng isotretinoin trong điều trị mụn có thể gây một số kích ứng không nghiêm trọng trên da. Các tác dụng phụ này thường gặp và có thể quản lý được tại nhà. 

Khô da 

Có đến 20 – 30% người sử dụng có các biểu hiện như khô môi, khô kết mạc mắt và niêm mạc mũi. Các triệu chứng này có thể khỏi sau khi giảm liều và ngưng thuốc. 

Do đó, để giảm cảm giác khó chịu do tác dụng phụ của thuốc gây ra, có thể thực hiện các bước chăm sóc dưới đây:

Đẩy mụn

Trong thời gian đầu sử dụng thuốc isotretinoin người bệnh có thể gặp phải tình trạng bùng phát đợt mụn trứng cá khiến mụn xuất hiện nhiều hơn. 

Đây là hiện tượng kích thích đẩy mụn trước khi đem lại hiệu quả điều trị và thường xảy ra trong vòng 1 tháng đầu sau khi sử dụng thuốc. Do đó, Bác sĩ Da liễu có thể dự phòng bằng cách bắt đầu với liều thấp từ 0,2 – 0,5 mg/kg và tăng liều từ từ để theo dõi đáp ứng.

Nếu tình trạng mụn xuất hiện quá nhiều và có mủ, Bác sĩ có thể chỉ định thêm corticoid hoặc kháng sinh đường uống kết hợp với isotretinoin đường uống để quản lý hiện tượng này. Do đó, nếu có xuất hiện mụn nhiều hơn trước đây cũng đừng lo lắng và hãy báo với Bác sĩ để kịp thời theo dõi và xử lý.

Cảm giác châm chích da và nhạy cảm với ánh sáng 

Người sử dụng isotretinoin có thể thấy một số thay đổi như da mặt như:

• Ửng đỏ.
• Ngứa.
• Bong tróc nhẹ.
• Nhạy cảm với ánh sáng hơn.

Do đó, nếu đang sử dụng isotretinoin cần thực hiện những điều sau:

• Tránh ánh nắng mặt trời.
• Luôn sử dụng kem chống nắng không chứa dầu (ít nhất là SPF 50+) khi ra ngoài.
• Không nên wax lông.
• Không sử dụng các biện pháp xâm lấn trong quá trình sử dụng thuốc vì có thể gây sẹo, kích ứng hoặc đổi màu da. 

Rụng tóc

Tác dụng phụ rụng tóc có thể gặp ở người sử dụng isotretinoin nhưng không nghiêm trọng. Hiện tượng này sẽ giảm dần và chấm dứt khi kết thúc điều trị.

Viêm miệng hay viêm họng 

Nếu xuất hiện các triệu chứng này, người bệnh nên súc miệng với nước muối, uống nhiều nước hơn, ăn thức ăn mềm và tránh tiếp xúc với người hút thuốc lá. Có thể tham khảo ý kiến của Bác sĩ hoặc Dược sĩ để sử dụng các loại thuốc giúp giảm nhẹ cảm giác đau. 

Các tác dụng phụ nghiêm trọng khác

Ngoài các tác dụng phụ có thể xử lý tại nhà như trên. Cần dừng thuốc và thông báo ngay với Bác sĩ nếu có một trong các dấu hiệu nghiêm trọng sau đây:

• Tăng áp lực nội sọ

Một số dấu hiệu của người tăng áp lực nội sọ gồm nhức đầu, nôn mửa, rối loạn thị giác lúc hoàng hôn. 

• Trầm cảm

Rối loạn trầm cảm với các biểu hiện như lo lắng bất an, dễ nóng giận, cáu gắt và tâm trạng thay đổi bất thường có thể xuất hiện từ tuần thứ 6 sau khi dùng thuốc. Các thay đổi về sức khỏe tinh thần thường được bỏ qua do người bệnh không nhận thức được nguyên nhân là do dùng thuốc. 

Do đó, hãy thông báo với người thân và bạn bè về việc sử dụng thuốc của mình để có thể cùng theo dõi và phát hiện sớm các tác dụng không mong muốn của thuốc lên trên sức khỏe tinh thần của mình nhé. 

• Tiêu hoá

Buồn nôn không chỉ là dấu hiệu của bệnh lý tăng áp lực nội sọ, mà còn là dấu hiệu của các bất thường về tiêu hoá. 

Nếu gặp phải các tình trạng như nôn mửa, đi ngoài ra máu, đau bụng dữ dội, tiêu chảy nặng trong quá trình dùng thuốc, người bệnh cần dừng thuốc và thông báo ngay với Bác sĩ điều trị vì đây có thể là dấu hiệu của các bệnh tiêu hoá nghiêm trọng.

5 lưu ý khi uống isotretinoin trong điều trị mụn

Không tự ý sử dụng isotretinoin khi không có chỉ định của Bác sĩ 

Tuyệt đối không tự ý uống isotretinoin mà không có chỉ định của Bác sĩ Da liễu. Người bệnh có thể dễ dàng tìm thấy isotretinoin đường uống với hàm lượng 10mg hoặc 20mg tại các nhà thuốc, do đó việc tự ý uống isotretinoin trong điều trị mụn trứng cá là một vấn đề rất hay gặp phải. 

Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, có đến 20% người bệnh sử dụng isotretinoin gặp phải các tác dụng không mong muốn của thuốc. 

Việc lạm dụng isotretinoin trong điều trị mụn trứng cá, như mụn mức độ nhẹ, trung bình, hay chưa thất bại với các điều trị khác, đã làm tăng nguy cơ gặp phải một số tác dụng phụ như kích ứng da, rối loạn lipid máu, tăng men gan và một số vấn đề trên thị lực và cơ xương.

Vì vậy, khi có ý định sử dụng isotretinoin để điều trị mụn, người bệnh nên tìm đến một cơ sở y tế hay trung tâm da liễu như Bệnh viện hay Phòng khám Da liễu uy tín để được tư vấn và chỉ định từ các Bác sĩ. Điều này nhằm hạn chế nguy cơ và quản lý tác dụng phụ của thuốc kịp thời, tránh các tình huống xấu có thể xảy ra. 

Isotretinoin là một loại thuốc kê đơn và chỉ được chỉ định trong điều trị mụn trứng cá nặng, do đó tuỳ vào mức độ nặng của mụn và tình trạng người bệnh mà Bác sĩ sẽ cân nhắc chỉ định liều dùng phù hợp.

Kiểm tra tình trạng men gan và lipid máu trước và trong khi sử dụng isotretinoin

Một trong những tác dụng phụ của isotretinoin là làm tăng nồng độ các loại men transaminase gan như ALT, AST và rối loạn lipid máu. Do đó, các đối tượng có bệnh lý về gan và rối loạn lipid máu cần hạn chế sử dụng isotretinoin vì sẽ làm trầm trọng hơn tình trạng bệnh.

Tuy nhiên, dù không có tiền sử bệnh về gan và lipid máu, để tránh tình trạng làm tăng men gan và lipid máu quá mức do thuốc thì người bệnh vẫn nên được Bác sĩ Da liễu theo dõi trước và trong quá trình điều trị. 

Trong trường hợp đang sử dụng isotretinoin nếu men gan và lipid máu cao hơn mức quy định, Bác sĩ có thể sẽ giảm liều, dừng thuốc hoặc có những biện pháp xử trí phù hợp tuỳ vào mức độ nghiêm trọng.

Đặc biệt, người uống isotretinoin cần hạn chế tối đa đồ uống có cồn vì đây là một trong những nguyên nhân chính gây ra các rối loạn chuyển hoá làm tăng men gan và lipid trong máu.

Không tự ý phối hợp các loại mỹ phẩm hay thuốc khác mà không có sự tư vấn của Bác sĩ 

Da trong quá trình sử dụng isotretinoin sẽ trở nên nhạy cảm hơn bình thường, đặc biệt là với ánh sáng mặt trời và tia UV. Do đó, không tự ý sử dụng các loại mỹ phẩm có tính lột tẩy mạnh như tẩy tế bào chết, các sản phẩm trị mụn có khả năng làm cho các tế bào của lớp biểu bì bong ra. Điều này có thể khiến da tổn thương và càng nhạy cảm hơn với ánh sáng.

Ngoài ra khi sử dụng isotretinoin, không được sử dụng các sản phẩm có chứa thành phần vitamin A khác hay loại thuốc khác khi chưa có chỉ định của Bác sĩ, vì chúng có thể gây tăng hoặc giảm nồng độ thuốc trong máu, ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị và để lại hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe.

Không tự ý dừng thuốc 

Liệu trình điều trị thường kéo dài từ 16 đến 24 tuần, với liều lượng cần thiết từ 120 – 150mg/kg để mang lại hiệu quả trị mụn. Do đó việc tự ý ngưng thuốc trước khi kết thúc liệu trình sẽ không mang lại hiệu quả sạch mụn như mong muốn.

Đặc biệt, sau khi ngưng thuốc, mụn có thể tái phát lại nếu không dùng đủ liều hoặc không có cách chăm sóc da phù hợp. An toàn nhất là tuân thủ nghiêm ngặt chỉ định của Bác sĩ để được giảm liều dần dần trước khi kết thúc liệu trình và cần có biện pháp điều trị mụn thay thế để tránh mụn tái phát.

Cách dùng thuốc isotretinoin và xử lý khi quên thuốc

Cách dùng thuốc

• Isotretinoin tốt nhất nên uống cùng hoặc ngay sau khi ăn và vào cùng một thời điểm trong ngày.
• Nuốt toàn bộ viên nang với nước, không chia nhỏ hoặc nhai.
• Tiếp tục dùng isotretinoin cho đến khi hoàn thành liệu trình theo quy định.

Cách xử lý khi quên thuốc

• Nếu quên một liều uống, có thể bỏ qua liều đó và uống liều tiếp theo như thông thường nhưng không được bỏ liều nhiều lần vì sẽ không đảm bảo hiệu quả điều trị. 
• Lưu ý, không được nhân đôi liều isotretinoin sử dụng để bù cho liều đã quên trước đó.

Tóm lại, sử dụng isotretinoin là một phương pháp điều trị phổ biến trong các trường hợp mụn trứng cá tiến triển nặng. Tuy nhiên, đây là một liệu pháp lâu dài và cần sự kiên trì của người dùng thuốc. 

Vì vậy, để đạt được kết quả điều trị hiệu quả và an toàn, người bệnh cần tuân thủ hướng dẫn điều trị của Bác sĩ, không tự ý sử dụng thuốc và cần nhận thức được các tác dụng phụ có thể gặp trong quá trình sử dụng để có những biện pháp khắc phục và phòng ngừa phù hợp.

Tài liệu tham khảo

1. “Isotretinoin”. Drugbank.com
2. “Side effects of isotretinoin capsules”. Nhs.uk
3. “Isotretinoin 10 mg soft capsules”. Medicines.org.uk
4. “How and when to take isotretinoin capsules”. Medicines.org.uk
5. June Seek Choi, Gideon Koren, and Irena Nulman. “Pregnancy and isotretinoin therapy”. CMAJ. 2013 Mar 19; 185(5): 411–413
6. Alison Layton. “The use of isotretinoin in acne”. Dermatoendocrinol. 2009 May-Jun; 1(3): 162–169
7. Zeynep Demircay, Sadiye Kus, Haydar Sur. “Predictive factors for acne flare during isotretinoin treatment”. Eur J Dermatol. 2008 Jul-Aug;18(4):452-6
8. Abbas Rasi, Elham Behrangi, Masoumeh Rohaninasab. “Efficacy of fixed daily 20 mg of isotretinoin in moderate to severe scar prone acne”. Adv Biomed Res. 2014; 3: 103
9. EdiléiaBagatin, Caroline SousaCosta, Marco Alexandre Dias daRocha. “Consensus on the use of oral isotretinoin in dermatology – Brazilian Society of Dermatolog”. Anais Brasileiros de Dermatologia Volume 95, Supplement 1, November–December 2020