Những lưu ý khi uống isotretinoin trong điều trị mụn trứng cá mức độ nặng

Isotretinoin là một loại thuốc kê đơn thuộc nhóm retinoid, là các dẫn xuất của vitamin A. Isotretinoin được sử dụng phổ biến trong chỉ định điều trị mụn trứng cá mức độ nặng. Tuy nhiên, việc điều trị rất phức tạp vì phải cân bằng giữa hiệu quả và tác dụng phụ không mong muốn có thể gặp trong quá trình điều trị. Vì vậy, khi uống isotretinoin điều trị mụn trứng cá cần phải có chỉ định và theo dõi của Bác sĩ Da liễu để đảm bảo an toàn cho người bệnh. Hãy cùng Doctor Acnes tìm hiểu về một số lưu ý khi uống isotretinoin điều trị mụn trứng cá này nhé.

Tác dụng của isotretinoin

Isotretinoin đường uống được chỉ định trong điều trị mụn trứng cá mức độ nặng ở bệnh nhân từ 12 tuổi trở lên khi đã thất bại với các phương pháp điều trị khác. Với hiệu quả điều trị cao, isotretinoin được xem là vũ khí cuối cùng của Bác sĩ khi bệnh nhân không đáp ứng với các phương pháp trước đó.

Không giống với các sản phẩm trị mụn thông thường chỉ tác động trên một hoặc hai cơ chế hình thành mụn, isotretinoin tác động trên cả bốn cơ chế sinh mụn bao gồm tăng tiết bã nhờn, sừng hóa lỗ chân lông, viêm và vi khuẩn gây mụn P. acnes. Cụ thể, isotretinoin làm giảm kích thước của tuyến bã nhờn từ đó ức chế hoạt động tiết bã làm giảm tiết dầu trên da.

Sự giảm bài tiết bã nhờn giúp thay đổi pH ở bề mặt da, từ đó ngăn chặn sự phát triển và sinh trưởng của vi khuẩn Propionibacterium acnes, vi khuẩn đóng vai trò chính trong sự viêm nhiễm của mụn trứng cá. Đồng thời, isotretinoin còn có tác dụng giảm viêm và tiêu sừng.

Nhiều nghiên cứu đã minh chứng rằng isotretinoin mang lại hiệu quả trị mụn cao và làm trì hoãn thời gian tái phát mụn. Trong đó, một nghiên cứu được thực hiện bởi Elham Behrangi và cộng sự đã ghi nhận có đến 96,4% trong 146 người tham gia sử dụng isotretinoin được trị khỏi mụn hoàn toàn và tỉ lệ tái phát sau 5 năm chỉ có 7,9%.

Một nghiên cứu khác tại Brazil cho thấy tỉ lệ bệnh nhân có kết quả điều trị thành công và có thời gian tái phát mụn rất lâu sau điều trị chiếm đến 80%. Ở Việt Nam, kết quả ghi nhận tại một nghiên cứu thực hiện ở Bệnh viện Da liễu Bắc Ninh cho thấy có đến 78,4% bệnh nhân có kết quả cải thiện tình trạng mụn mức độ tốt và 21,6% đạt mức độ khá sau 4 tháng điều trị với isotretinoin.

Như vậy, isotretinoin nếu được sử dụng đúng và đủ liều sẽ đem lại hiệu quả trị mụn rất cao, đồng thời trì hoãn thời gian tái phát mụn sau khi kết thúc liệu trình.

Nhiều nghiên cứu đã minh chứng rằng isotretinoin mang lại hiệu quả trị mụn cao và làm trì hoãn thời gian tái phát mụn

Các lưu ý khi uống isotretinoin trong điều trị mụn

Không tự ý sử dụng isotretinoin khi không có chỉ định của Bác sĩ 

Tuyệt đối không tự ý sử dụng isotretinoin mà không có chỉ định của Bác sĩ Da liễu. Người bệnh có thể dễ dàng tìm thấy isotretinoin đường uống với hàm lượng 10mg hoặc 20mg tại các nhà thuốc, do đó việc tự ý sử dụng isotretinoin trong điều trị mụn trứng cá là một vấn đề rất hay gặp phải.

Tuy nhiên, các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng có đến 20% người bệnh sử dụng isotretinoin gặp phải các tác dụng không mong muốn của thuốc. Việc lạm dụng isotretinoin trong điều trị mụn trứng cá như mụn mức độ nhẹ hay trung bình chưa thất bại với các điều trị khác đã làm tăng nguy cơ gặp phải một số tác dụng phụ như kích ứng da, rối loạn lipid máu, tăng men gan và một số vấn đề trên thị lực và cơ xương.

Vì vậy, khi có ý định sử dụng isotretinoin để điều trị mụn, người bệnh nên tìm đến một cơ sở y tế hay trung tâm da liễu như Bệnh viện hay Phòng khám Da liễu uy tín để được tư vấn và chỉ định từ các Bác sĩ.

Lưu ý, isotretinoin là một loại thuốc kê đơn và chỉ được chỉ định trong điều trị mụn trứng cá nặng, do đó tuỳ vào mức độ nặng của mụn và tình trạng người bệnh mà Bác sĩ sẽ cân nhắc chỉ định liều dùng phù hợp. Đồng thời, các Bác sĩ Da liễu sẽ có những biện pháp hạn chế nguy cơ và quản lý tác dụng phụ của thuốc kịp thời, tránh các tình huống xấu có thể xảy ra. 

Kiểm tra tình trạng men gan và lipid máu trước và trong khi sử dụng thuốc

Một trong những tác dụng phụ của isotretinoin là làm tăng nồng độ các loại men transaminase gan như ALT, AST và rối loạn lipid máu. Do đó, các đối tượng có bệnh lý về gan và rối loạn lipid máu cần hạn chế sử dụng isotretinoin vì sẽ làm trầm trọng hơn tình trạng bệnh.

Tuy nhiên, dù không có tiền sử bệnh về gan và lipid máu, để tránh tình trạng làm tăng men gan và lipid máu quá mức do thuốc thì người bệnh vẫn nên được Bác sĩ Da liễu theo dõi trước và trong quá trình điều trị. Trong trường hợp đang sử dụng isotretinoin nếu men gan và lipid máu cao hơn mức quy định, Bác sĩ có thể sẽ giảm liều, dừng thuốc hoặc có những biện pháp xử trí phù hợp tuỳ vào mức độ nghiêm trọng.

Đặc biệt, người dùng isotretinoin cần hạn chế tối đa đồ uống có cồn vì đây là một trong những nguyên nhân chính gây ra các rối loạn chuyển hoá làm tăng men gan và lipid trong máu.

Không tự ý phối hợp các loại mỹ phẩm hay thuốc khác mà không có sự tư vấn của Bác sĩ 

Da trong quá trình sử dụng isotretinoin sẽ trở nên nhạy cảm hơn bình thường, đặc biệt là với ánh sáng mặt trời và tia UV. Do đó, tự ý sử dụng các loại mỹ phẩm có tính lột tẩy mạnh như tẩy tế bào chết hoặc các sản phẩm trị mụn với cơ chế tiêu sừng có thể khiến da tổn thương và càng nhạy cảm hơn với ánh sáng.

Ngoài ra khi sử dụng isotretinoin, không được sử dụng các sản phẩm có chứa thành phần vitamin A khác hay loại thuốc khác khi chưa có chỉ định của Bác sĩ vì nguy cơ cao gây tương tác làm tăng hoặc giảm nồng độ thuốc trong máu gây ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị và các hậu quả nghiêm trọng về sức khoẻ.

Không tự ý dừng thuốc 

Không tự ý dừng thuốc khi liệu trình điều trị của Bác sĩ chưa kết thúc. Quá trình điều trị với isotretinoin có thể kéo dài từ 16 đến 24 tuần với liều tích luỹ từ 120 – 150mg/kg để mang lại hiệu quả trị mụn, do đó việc tự ý dừng thuốc trước khi kết thúc liệu trình sẽ không mang lại hiệu quả sạch mụn như mong muốn.

Đặc biệt, mụn có thể tái phát lại sau khi ngưng thuốc nếu không dùng đủ liều và không có biện pháp chăm sóc da phù hợp sau ngưng thuốc. Cách an toàn nhất là tuân thủ nghiêm ngặt chỉ định của Bác sĩ để được giảm liều dần dần trước khi kết thúc liệu trình và cần có biện pháp điều trị mụn thay thế tránh gây tái phát mụn.

Thời điểm dùng thuốc và xử trí quên thuốc

Khi đã được Bác sĩ cân nhắc chỉ định với isotretinoin, người bệnh cần chú ý về thời điểm dùng thuốc để có thể đạt được hiệu quả điều trị tối ưu. Khi uống, nên dùng thuốc trong bữa ăn và sử dụng vào cùng một thời điểm trong ngày. Chú ý, nên uống với nước, uống nguyên viên, không nhai. 

Nếu quên một liều uống, có thể bỏ qua liều đó và uống liều tiếp theo như thông thường nhưng không được bỏ liều nhiều lần vì sẽ không đảm bảo hiệu quả điều trị. Lưu ý, không được nhân đôi liều isotretinoin sử dụng để bù cho liều đã quên trước đó.

Những nguy cơ khi sử dụng isotretinoin có thể gặp phải và cách xử lý

Việc nhận thức được tác dụng phụ của thuốc sẽ tránh gây tâm lý hoang mang, mất kiên nhẫn cho người bệnh và giúp cho các Bác sĩ có thể kịp thời đưa ra các hướng khắc phục nếu có vấn đề về sức khoẻ xảy ra trong quá trình điều trị. Sử dụng isotretinoin trong điều trị mụn có thể gây một số kích ứng không nghiêm trọng trên da như khô ngứa da, khô môi hay rụng tóc.

Các tác dụng phụ này thường gặp và có thể quản lý được tại nhà. Tuy nhiên, hãy thông báo ngay cho Bác sĩ Da liễu nếu gặp phải các tác dụng phụ nghiêm trọng sau: suy giảm thị lực, buồn nôn hoặc các phản ứng da nghiêm trọng trong quá trình sử dụng isotretinoin.

Khô da 

Sử dụng isotretinoin làm tuyến bã nhờn giảm tiết dầu nên gây ra tình trạng khô da. Có đến 20 – 30% người sử dụng có các biểu hiện như khô môi, khô kết mạc mắt và niêm mạc mũi. Các triệu chứng này có thể khỏi sau khi giảm liều và ngưng thuốc. Do đó, để giảm cảm giác khó chịu do tác dụng phụ của thuốc gây ra, nên kết hợp sử dụng kem dưỡng ẩm cho da, thường xuyên thoa son dưỡng môi và hạn chế đeo kính áp tròng.

Bên cạnh đó, lớp niêm mạc mũi bị khô có thể gây bong tróc và chảy máu mũi nhẹ, có thể thoa một lớp vaselin mỏng bên trong mũi để khắc phục tình trạng này. Cuối cùng, cần tránh sử dụng các loại mỹ phẩm có tính chất tẩy rửa mạnh vì sẽ làm tăng sự kích ứng da.

Đẩy mụn 

Một vấn đề thường gây stress cho người bệnh khi sử dụng isotretinoin là trong thời gian đầu sử dụng thuốc, người bệnh có thể gặp phải tình trạng bùng phát đợt mụn trứng cá khiến mụn xuất hiện nhiều hơn. Đây là hiện tượng kích thích đẩy mụn trước khi đem lại hiệu quả điều trị và thường xảy ra trong vòng 1 tháng đầu sau khi sử dụng thuốc. Do đó, Bác sĩ Da liễu có thể dự phòng bằng cách bắt đầu với liều thấp từ 0,2 – 0,5 mg/kg và tăng liều từ từ để theo dõi đáp ứng.

Nếu tình trạng mụn xuất hiện quá nhiều và có mủ, Bác sĩ có thể chỉ định thêm corticoid hoặc kháng sinh đường uống kết hợp với isotretinoin đường uống để quản lý hiện tượng này. Do đó, nếu có xuất hiện mụn nhiều hơn trước đây cũng đừng lo lắng và hãy báo với Bác sĩ để kịp thời theo dõi và xử lý.

Cảm giác châm chích da và nhạy cảm với ánh sáng 

Người sử dụng isotretinoin có thể thấy một số thay đổi như da mặt ửng đỏ, ngứa, bong tróc nhẹ và nhạy cảm với ánh sáng hơn. Do đó, nếu đang sử dụng isotretinoin thì cần tránh xa ánh nắng mặt trời và luôn kết hợp sử dụng kem chống nắng không chứa dầu (ít nhất là SPF 50+) khi ra ngoài. Không nên wax lông hoặc sử dụng các biện pháp xâm lấn trong quá trình sử dụng thuốc vì có thể gây sẹo, kích ứng hoặc đổi màu da. 

Rụng tóc

Tác dụng phụ rụng tóc có thể gặp ở người sử dụng isotretinoin nhưng không nghiêm trọng. Hiện tượng này sẽ giảm dần và chấm dứt khi kết thúc điều trị.

Viêm miệng hay viêm họng 

Quá trình điều trị với isotretinoin có thể gây viêm họng hay viêm miệng. Nếu xuất hiện các triệu chứng này, người bệnh nên súc miệng với nước muối, uống nhiều nước hơn, ăn thức ăn mềm và tránh tiếp xúc với người hút thuốc lá. Có thể tham khảo ý kiến của Bác sĩ hoặc Dược sĩ để sử dụng các loại thuốc giúp giảm nhẹ cảm giác đau. 

Tác dụng phụ nghiêm trọng 

Cần dừng thuốc và thông báo ngay với Bác sĩ nếu có một trong các dấu hiệu sau đây:

• Tăng áp lực nội sọ: tăng áp lực nội sọ là một tác dụng phụ nghiêm trọng cần được chú ý khi sử dụng isotretinoin. Một số dấu hiệu của người tăng áp lực nội sọ gồm: nhức đầu, nôn mửa, rối loạn thị giác lúc hoàng hôn. 
• Trầm cảm: rối loạn trầm cảm với các biểu hiện như lo lắng bất an, dễ nóng giận, cáu gắt và tâm trạng thay đổi bất thường có thể xuất hiện từ tuần thứ 6 sau khi dùng thuốc. Các thay đổi về sức khoẻ tinh thần thường được bỏ qua do người bệnh không nhận thức được nguyên nhân là do dùng thuốc. Do đó, hãy thông báo với người thân và bạn bè về việc sử dụng thuốc của mình để có thể cùng theo dõi và phát hiện sớm các tác dụng không mong muốn của thuốc lên trên sức khoẻ tinh thần của mình nhé. 

• Tiêu hoá: buồn nôn là dấu hiệu của bệnh lý tăng áp lực nội sọ thì bên cạnh đó còn là dấu hiệu của các bất thường về tiêu hoá. Nếu gặp phải các tình trạng như nôn mửa, đi ngoài ra máu, đau bụng dữ dội, tiêu chảy nặng trong quá trình dùng thuốc, người bệnh cần dừng thuốc và thông báo ngay với Bác sĩ điều trị vì đây có thể là dấu hiệu của các bệnh tiêu hoá nghiêm trọng.

Các đối tượng KHÔNG được sử dụng isotretinoin

Không sử dụng isotretinoin cho phụ nữ có thai và cho con bú

Isotretinoin không được sử dụng cho phụ nữ đang mang thai hoặc nghi ngờ mang thai vì nguy cơ gây dị tật thai nhi cao. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, có đến 20 – 35% trẻ em có thể mang một trong các dị tật bao gồm dị tật sọ mặt, tim mạch, thần kinh nếu tiếp xúc với hoạt chất isotretinoin trong tử cung của mẹ.

Do đó, cần dùng biện pháp tránh thai trong vòng một tháng trước khi dùng thuốc, trong quá trình dùng thuốc và ít nhất 6 tuần sau khi ngưng thuốc để tránh các hậu quả không mong muốn. Ngoài ra, nên thử thai trước khi dùng thuốc dù đã dùng các biện pháp tránh thai để đảm bảo tính an toàn. 

Đối với phụ nữ cho con bú, không nên điều trị isotretinoin trong giai đoạn cho con bú vì thuốc có thể đi qua sữa mẹ và gây hại cho trẻ. 

Không sử dụng isotretinoin cho trẻ em dưới 12 tuổi

Trẻ em dưới dưới 12 tuổi không được khuyến cáo sử dụng vì chưa có nghiên cứu chứng minh tính an toàn của isotretinoin ở trẻ em ở độ tuổi này. Ngoài ra, isotretinoin cũng không được sử dụng để điều trị mụn trứng cá trước dậy thì.

Tóm lại, sử dụng isotretinoin là một phương pháp điều trị phổ biến trong các trường hợp mụn trứng cá tiến triển nặng. Tuy nhiên, đây là một liệu pháp lâu dài và cần sự kiên trì của người dùng thuốc. Vì vậy, để đạt được kết quả điều trị hiệu quả và an toàn, người bệnh cần tuân thủ hướng dẫn điều trị của Bác sĩ, không tự ý sử dụng thuốc và cần nhận thức được các tác dụng phụ có thể gặp trong quá trình sử dụng để có những biện pháp khắc phục và phòng ngừa phù hợp.

Tài liệu tham khảo

1. “Isotretinoin”. Drugbank.com
2. “Side effects of isotretinoin capsules”. Nhs.uk
3. “Isotretinoin 10 mg soft capsules”. Medicines.org.uk
4. “How and when to take isotretinoin capsules”. Medicines.org.uk
5. June Seek Choi, Gideon Koren, and Irena Nulman. “Pregnancy and isotretinoin therapy”. CMAJ. 2013 Mar 19; 185(5): 411–413
6. Alison Layton. “The use of isotretinoin in acne”. Dermatoendocrinol. 2009 May-Jun; 1(3): 162–169
7. Zeynep Demircay, Sadiye Kus, Haydar Sur. “Predictive factors for acne flare during isotretinoin treatment”. Eur J Dermatol. 2008 Jul-Aug;18(4):452-6
8. Abbas Rasi, Elham Behrangi, Masoumeh Rohaninasab. “Efficacy of fixed daily 20 mg of isotretinoin in moderate to severe scar prone acne”. Adv Biomed Res. 2014; 3: 103
9. EdiléiaBagatin, Caroline SousaCosta, Marco Alexandre Dias daRocha. “Consensus on the use of oral isotretinoin in dermatology – Brazilian Society of Dermatolog”. Anais Brasileiros de Dermatologia Volume 95, Supplement 1, November–December 2020