Ý nghĩa vị trí mụn trên cơ thể

Mụn là bệnh lý về da phổ biến ở cả nam và nữ. Ngoài cơ chế bệnh sinh thì việc tìm hiểu nguyên nhân mụn thường xuất hiện ở vị trí cố định cũng rất quan trọng vì vị trí các nốt mụn có thể tiết lộ vấn đề sức khỏe tiềm ẩn cũng như lối sống chưa hợp lý.  Theo quan niệm Đông y, “Acne Face Mapping” là một bản đồ mụn trên mặt cho thấy vị trí mụn liên quan đến các cơ quan trong cơ thể. Cùng Doctor Acnes tìm hiểu về vấn đề này để trang bị những thông tin hữu ích giúp kiểm soát tình trạng mụn cũng như cải thiện sức khỏe được tốt hơn.

Nguyên nhân hình thành mụn

Mụn hình thành khi lỗ chân lông bị bít tắc tạo điều kiện cho vi khuẩn sinh sôi gây viêm, sưng đỏ. Bã nhờn tăng tiết quá mức hoặc tế bào chết bị sừng hóa, kèm theo đó là các bụi bẩn, độc tố là nguyên nhân khiến lỗ chân lông bị bít tắc. Các nang lông bị tắc nghẽn cùng với lượng dầu thừa sẽ tạo điều kiện cho vi khuẩn C. acnes vốn sống vô hại trên da sinh sôi gây phản ứng viêm. 

Nguyên nhân chính gây mụn là do mất cân bằng nội tiết tố, đặc biệt là androgen. Androgen là nội tiết tố sinh dục có chủ yếu ở nam và một ít ở nữ. Nội tiết tố này kích thích tiết bã nhờn và thường được sản sinh nhiều vào lứa tuổi dậy thì.

Ngoài ra, mụn còn bị ảnh hưởng bởi các nguyên nhân khác:

• Yếu tố di truyền từ cha mẹ
• Tác dụng phụ của thuốc như thuốc tránh thai, thuốc chống trầm cảm
• Chế độ ăn nhiều bột đường, sữa và chế phẩm từ sữa hay đạm whey
• Thức khuya, căng thẳng gây tăng sản sinh cortisol cũng là một nội tiết tố kích thích tiết bã nhờn
• Làm sạch da không đúng cách, không tẩy trang, lạm dụng mỹ phẩm

Vị trí mụn trên mặt

Mụn ở chân tóc

Đầu không được gội thường xuyên và các sản phẩm chăm sóc tóc chứa dầu (mineral oil, avocado oil…) không được làm sạch kĩ sẽ làm bít tắc lỗ chân lông từ đó hình thành mụn.

Cách hạn chế: tránh sử dụng các sản phẩm chứa dầu, ưu tiên sử dụng các sản phẩm “non-comedogenic” không chứa thành phần hay công thức gây tắc nghẽn lỗ chân lông. 

Mụn ở trán

Việc tích tụ các chất độc là nguyên nhân hình thành mụn ở trán. Gan và mật là cơ quan giúp giải độc cơ thể. Thức ăn không lành mạnh (giàu béo, đường, thực phẩm chế biến sẵn) khiến hệ gan mật hoạt động nhiều hơn gây quá tải. Căng thẳng, ngủ không đủ giấc làm ngưng trệ hoạt động thải độc. Cả hai vấn đề này đều gây tích tụ độc tố trong cơ thể.

Ngoài ra, gàu và các sản phẩm thừa từ tóc (dầu thừa, sản phẩm chăm sóc tóc chứa dầu) cũng góp phần hình thành mụn.

Cách hạn chế: 

• Thiết lập giờ giấc ngủ đủ 7 tiếng một ngày, tạo điều kiện cho gan mật hoạt động thuận lợi
• Chú ý chế độ ăn giàu rau xanh hoa quả, giảm lượng chất béo, uống nhiều nước giúp thải độc tố
• Giữ da đầu sạch bằng cách gội đầu thường xuyên và lựa chọn các sản phẩm không làm bít tắc lỗ chân lông (“non-comedogenic”)
• Nên sử dụng các sản phẩm chăm sóc tóc trước rồi mới rửa mặt

Mụn ở chân mày

Khoảng giữa chân mày thường liên quan đến gan. Thức ăn giàu chất béo, rượu, các thực phẩm không lành mạnh sẽ làm quá tải hoạt động chuyển hóa các chất trong cơ thể, cụ thể là hoạt động của gan. Việc uống nước không đủ sẽ đẩy phần việc vốn của thận cho gan đảm nhiệm. Gan vốn có chức năng giải độc, khi bị quá tải sẽ không thể đào thải độc tố, gây tích tụ độc tố trong cơ thể.

Ngoài ra, chân mày cũng là nơi thường sử dụng makeup nhưng lại hay bị bỏ qua ở bước làm sạch da nên mụn sẽ xuất hiện khi các sản phẩm makeup mặt và chân mày không được tẩy trang kĩ hoặc sử dụng sản phẩm không phù hợp với da, gây kích ứng.

Cách hạn chế:

• Thay đổi thói quen ăn đêm và cắt giảm rượu và thức ăn dầu mỡ
• Bổ sung đủ nước mỗi ngày
• Tẩy trang sạch với dạng tẩy trang chuyên dụng nếu sử dụng các sản phẩm makeup lâu trôi, chú ý lựa chọn sản phẩm phù hợp da, không gây kích ứng
• Nếu dạng tẩy trang là dầu/sáp thì chú ý nhũ hóa kĩ và rửa sạch tránh gây bít tắc lỗ chân lông

Mụn ở thái dương

Hai bên thái dương thường liên quan đến hoạt động của túi mật. Khi túi mật họat động quá mức, không tiết đủ dịch mật để tiêu hóa thức ăn nhiều dầu mỡ, thực phẩm chế biến sẵn sẽ dẫn đến tình trạng nổi mụn.

Cách hạn chế: uống nhiều nước, tăng cường chất xơ từ rau củ, hoa quả đồng thời cắt giảm thực phẩm chế biến sẵn, giàu chất béo.

Mụn ở mũi

Mũi là nơi tập trung nhiều tuyến bã nhờn, do đó thường tiết nhiều dầu và xuất hiện mụn đầu đen tại vùng da này. Tuy nhiên, đây cũng là vị trí tập trung nhiều mạch máu nên có thể phản ánh các vấn đề về tim mạch như cao huyết áp, tăng cholesterol máu…

Cách hạn chế: 

• Thay thế thức ăn nhiều đạm, nhiều muối bằng các loại rau xanh, trái cây, các loại hạt tốt cho tim mạch
• Thư giãn, điều hòa cảm xúc giúp điều hòa hoạt động hệ tim mạnh
• Để giảm thiểu dầu thừa có thể sử dụng mặt nạ đất sét, rửa mặt 2 lần/ngày với sữa rửa mặt không chứa cồn, “kiểm soát nhờn” (oil control) và dưỡng ẩm đủ cho da

Mụn ở môi

Mụn nổi quanh miệng cho thấy những bất thường tiêu hóa ở gan, ruột đang diễn ra, làm tích tụ các độc tố từ thức ăn cay nóng, dầu mỡ hay rượu, bia dẫn đến mụn.

Cách hạn chế: cắt giảm thức ăn cay nóng, bổ sung rau xanh, trái cây. Tăng cường các thức ăn dễ tiêu hóa để giảm hoạt động lên hệ tiêu hóa.

Mụn ở cằm và xương quai hàm

Vùng cằm và xương quai hàm là nơi nhạy cảm với nội tiết tố. Khi có sự mất cân bằng nội tiết tố trong cơ thể sẽ biểu hiện ra ngoài bằng các nốt mụn. 

• Androgen là nội tiết tố sinh dục có chủ yếu ở nam. Nữ giới cũng có một ít nội tiết này, giúp kích thích mọc lông và tổng hợp estrogen. Androgen được sản sinh nhiều vào tuổi dậy thì nên sẽ dễ hình thành mụn ở giai đoạn này, đặc biệt là ở nam giới. Tuy nhiên ở tuổi trưởng thành, phụ nữ thường nổi mụn nhiều hơn do có sự thay đổi nội tiết tố vào các thời điểm trước và trong chu kỳ kinh nguyệt, thời kỳ mang thai, lần đầu sử dụng thuốc tránh thai hay đổi một loại thuốc tránh thai mới, hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS).
• Cortisol là nội tiết tố được tiết từ tuyến thượng thận giúp kiểm soát tâm trạng, còn được gọi là “nội tiết tố chống stress”. Thức khuya, căng thẳng quá mức khiến cơ thể sản sinh nhiều cortisol để cân bằng lại. Tuy nhiên, loại nội tiết tố này lại kích thích hoạt động tuyến bã nhờn làm tăng lượng dầu thừa, tăng nguy cơ hình thành mụn.

• Insulin là nội tiết tố giúp giảm lượng đường huyết trong cơ thể. Chế độ ăn uống nhiều bột đường khiến cơ thể tiết nhiều insulin. Không những insulin làm tăng tiết bã nhờn mà còn kích thích sản sinh androgen làm tình trạng mụn càng trầm trọng hơn.
• Sữa và các chế phẩm từ sữa trong thành phần thường chứa các nội tiết tố (androgen) và kích thích phóng thích insulin để phân hủy protein trong sữa sẽ góp phần hình thành mụn và làm nặng hơn tình trạng mụn.

Ngoài ra, thói quen chống tay lên cằm khiến bụi bẩn, vi sinh vật trên tay có thể gây bít tắc lỗ chân lông cũng như gây viêm nhiễm và hình thành mụn.

Cách hạn chế:

• Tham vấn Bác sĩ để lựa chọn thuốc tránh thai phù hợp
• Điều chỉnh giờ giấc ngủ đủ giấc, thư giãn, giảm stress
• Thiết lập chế độ ăn lành mạnh ít bột đường, giàu rau xanh
• Kiểm tra hàm lượng nội tiết tố trong thực phẩm và giảm thiểu thức ăn chứa nội tiết tố như sữa và các chế phẩm từ sữa…

Mụn ở má trái

Bụi bẩn và vi khuẩn trên điện thoại, gối, không khí… là những nguyên nhân hình thành mụn thường gặp ở má. Tuy nhiên, các nốt mụn ở má trái cũng phản ánh các vấn đề về gan, liên quan đến hệ tiêu hóa. Khi cơ thể tích tụ chất độc do bất thường trong chuyển hóa thức ăn trong cơ thể, các chất độc không được đào thải qua gan sẽ gây nên mụn.

Cách hạn chế: 

• Vệ sinh điện thoại, vật dụng cá nhân sạch sẽ
• Ăn các thực phẩm “mát”, giúp thải chất độc như dưa leo, bí đao, khổ qua…

Mụn ở má phải

Ngoài nguyên nhân bụi bẩn và vi khuẩn từ gối, không khí… mụn xuất hiện ở má phải còn phản ánh các vấn đề ở phổi. Các tác nhân lạ như bụi bẩn, vi khuẩn trong không khí bị ô nhiễm hay các chất có hại như nicotin trong thuốc lá sẽ làm phổi hoạt động nhiều hơn để bài trừ chúng ra khỏi cơ thể thông qua việc ho, hắt xì hơi…

Cách hạn chế:

• Vệ sinh điện thoại, vật dụng cá nhân sạch sẽ
• Tập thể dục và điều hòa nhịp thở để tăng cường sức khỏe cho lá phổi chống lại các tác nhân lạ
• Cải thiện môi trường sống bằng cách trồng cây xanh, sử dụng máy lọc không khí…

Mụn ở tai

Mụn ít khi gặp ở tai. Tuy nhiên, khi xuất hiện lại phản ánh chức năng bài tiết qua thận đang gặp vấn đề. Thức ăn nhiều muối, uống không đủ nước sẽ hạn chế hoạt động bình thường của thận. Ngoài ra điện thoại, tai nghe nhiều bụi bẩn, vi khuẩn hay dị ứng với trang sức cũng là một nguyên nhân hình thành mụn ở tai.

Cách hạn chế: 

• Uống đủ nước và cắt giảm cafein, rượu, thức ăn nhiều muối để tạo điều kiện thuận lợi cho thận làm việc
• Vệ sinh điện thoại, tai nghe thường xuyên và kiểm tra có dị ứng với trang sức hay không

Vị trí mụn trên cơ thể

Quần áo bó, không mềm mại, ít thấm mồ hôi làm lỗ chân lông bị bít tắc bởi bụi bẩn, da chết… và làm trầm trọng hơn tình trạng mụn do ma sát gây tổn thương các nốt mụn. Ngoài ra các sản phẩm sử dụng ngoài da như sữa tắm, kem dưỡng không phù hợp với da cũng là nguyên nhân hình thành mụn thường gặp trên cơ thể.

Mụn ở lưng

Mụn ở lưng có thể di truyền theo gia đình hoặc ảnh hưởng tác dụng phụ của một số thuốc như thuốc chống trầm cảm. Cũng như mụn xuất hiện trên mặt, mất cân bằng nội tiết tố, căng thẳng, chế độ ăn là các nguyên nhân thường gặp. Ngoài ra, lưng là nơi khó với tới, thường bị bỏ qua khi tắm nên lỗ chân lông dễ bị bít tắc bởi tế bào chết, bụi bẩn. Bên cạnh đó, quần áo chật, mồ hôi, mang ba lô nặng sau lưng… sẽ làm trầm trọng hơn tình trạng mụn.

Cách hạn chế:

• Tắm sau khi hoạt động, ra mồ hôi nhiều
• Tẩy tế bào chết định kỳ với sản phẩm dạng hạt mịn vừa hay các dạng hóa học phù hợp với da
• Tránh để tóc chạm vào vùng da lưng do tóc có thể chứa dầu thừa tự nhiên hoặc dầu từ các sản phẩm chăm sóc tóc (dầu xả, dầu dưỡng…)
• Mặc quần áo mềm mại, rộng rãi, thoải mái, giảm thiểu lực ma sát làm tổn thương vùng mụn
• Tránh đeo balo nặng sau lưng để thông thoáng vùng mụn, giảm áp lực tác động lên các nốt mụn

Mụn ở ngực

Mụn ở ngực thường gặp ở nữ do rối loạn nội tiết tố trong chu kỳ kinh nguyệt, tuổi dậy thì… Ngoài ra các nốt mụn ở ngực còn xuất hiện khi ăn nhiều chất bột đường, cơ thể bị thiếu nước kích thích tuyến bã nhờn tiết nhiều dầu hơn.

Cách hạn chế:

• Điều chỉnh chế độ ăn lành mạnh, cung cấp đủ nước cho cơ thể
• Tham vấn Bác sĩ nếu tình trạng mụn do rối loạn nội tiết tố kéo dài

Mụn ở tay, chân

Tay, chân thường xuyên tiếp xúc với môi trường bụi bẩn, vi khuẩn nên dễ hình thành mụn. Các bệnh lý viêm nang lông cũng thường gặp ở bắp tay và đùi. Tuy nhiên các bệnh thủy đậu, zona cũng cho các nốt mụn trên tay chân nên cần lưu ý khi gặp mụn ở vị trí này. 

Cách hạn chế:

• Vệ sinh sạch sẽ với sữa tắm phù hợp da, tẩy tế bào chết định kỳ 2-3 lần/tuần
• Tham vấn Bác sĩ nếu xuất hiện các nốt mụn nước, sưng đỏ và lây lan sang các vùng khác

Mụn ở mông, vùng kín

Vùng kín được vệ sinh với các sản phẩm làm mất pH sinh lý vốn có và thường xuyên bị ẩm ướt sẽ tạo cơ hội cho vi khuẩn xâm nhập gây viêm nhiễm và hình thành mụn. Quần áo và đồ lót không phù hợp sẽ góp phần làm trầm trọng hơn tình trạng mụn. Ngoài ra mụn ở mông và vùng kín còn phản ánh hệ thống bài tiết bị đình trệ, làm tích tụ chất độc trong cơ thể.

Cách hạn chế:

• Giữ vệ sinh và khô thoáng
• Sử dụng các dung dịch vệ sinh đạt chuẩn để ngăn ngừa viêm nhiễm
• Lựa chọn trang phục phù hợp, không gây bí bách, mềm mại phù hợp với làn da
• Uống nhiều nước và sử dụng các thực phẩm giúp đào thải độc tố

Trên đây là những thông tin có thể cung cấp phương hướng xử lý phù hợp khi xuất hiện mụn ở một vị trí nào đó. Khi mụn xuất hiện có thể nghĩ đến việc thay đổi lối sống, thói quen để tăng cường sức khỏe, từ đó tình trạng mụn cũng sẽ được cải thiện. Tuy nhiên nếu tình trạng mụn không tiến triển tốt hơn hay có những băn khoăn không tự giải đáp được thì Doctor Acnes với đội ngũ Bác sĩ Da liễu giàu kinh nghiệm trong điều trị mụn luôn sẵn sàng hỗ trợ tư vấn cũng như điều trị kịp thời trong trường hợp tình trạng mụn có nguy cơ trầm trọng hay có dấu hiệu bất thường.

Tài liệu tham khảo

1. Rena Goldman. “How to Get Rid of Back Acne”. Healthline
2. Faith Xue. “Face Mapping: What Your Breakouts Can Reveal About Your Health”. Byrdie
3. Lauren Sharkey. “Can You Use Face Mapping to Improve Your Skin’s Health?” Healthline
4. Morgan Rabach. “What That Acne Spot on Your Face Means, According to Science”. Healthline
5. Annie Chiu, Susan Y. Chon, Alexa B. Kimball. “The Response of Skin Disease to Stress”. Arch Dermatol. 2003;139(7):897-900