Mụn trứng cá là vấn đề da liễu phổ biến, ảnh hưởng đến vẻ ngoài và tâm lý của nhiều người. Hiểu rõ về các loại thuốc và phương pháp điều trị mụn là rất quan trọng. Nhóm thuốc retinoid, đặc biệt là isotretinoin và tretinoin, được sử dụng rộng rãi và hiệu quả trong điều trị mụn. Doctor Acnes sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về isotretinoin và tretinoin, từ cách sử dụng đến những lưu ý quan trọng để đạt hiệu quả và an toàn nhất trong điều trị mụn!
Isotretinoin là gì?
Isotretinoin là một dạng dẫn xuất của vitamin A, còn được gọi là retinoic 13-cis acid. Isotretinoin đường uống là liệu pháp duy nhất tác động đến tất cả các cơ chế bệnh sinh gây ra mụn trứng cá. Hiệu quả của isotretinoin đến từ việc hoạt chất này ảnh hưởng đến tiến trình chu kỳ tế bào, sự biệt hóa tế bào, sự sống còn của tế bào và quá trình chết theo chương trình tế bào. Hoạt chất này làm giảm đáng kể sản xuất bã nhờn, ảnh hưởng đến quá trình sừng hóa nang lông, giảm số lượng C. acnes trên bề mặt và trong ống tuyến bã nhờn, và có đặc tính chống viêm.
Cơ chế hoạt động
- Giảm sự tiết bã nhờn: việc sử dụng isotretinoin trong điều trị tăng sản xuất tuyến bã nhờn được chứng minh bởi hiệu quả của nó trong việc giảm kích thước tuyến bã nhờn, ngoài ra còn làm giảm sự tăng sinh của tế bào bã nhờn, ức chế sản xuất bã nhờn và ức chế sự biệt hóa của tế bào bã nhờn trong cơ thể.
- Ổn định quá trình sừng hóa nang lông: isotretinoin gây giảm đáng kể quá trình hình thành nhân mụn bằng cách giảm sự sừng hóa quá mức (hyperkeratinization).
- Kháng khuẩn: isotretinoin đường uống không có tác dụng kháng khuẩn trực tiếp, nhưng bằng cách thay đổi điều kiện môi trường sống của vi khuẩn khiến cho việc định cư của vi khuẩn C. acnes trở nên ít thuận lợi hơn.
- Kháng viêm: isotretinoin có thể tăng cường các cơ chế bảo vệ và thay đổi hóa hướng động của bạch cầu đơn nhân, điều này phần nào giải thích các tác dụng kháng viêm của thuốc. Việc giảm đáng kể số lượng C. acnes cũng góp phần giảm viêm do mụn trứng cá.
Công dụng của isotretinoin
Isotretinoin là một loại thuốc kê đơn đường uống ảnh hưởng đến các tuyến bã nhờn và được sử dụng để điều trị mụn trứng cá nặng. Thuốc đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt vào năm 1982 để điều trị mụn trứng cá nặng, dai dẳng, có hạch không đáp ứng với liệu pháp thông thường, bao gồm cả kháng sinh toàn thân.
Ngoài ra, isotretinoin còn được sử dụng cho mụn trứng cá mức độ trung bình, u lympho tế bào T ở da, u nguyên bào thần kinh và phòng ngừa ung thư biểu mô tế bào vảy ở bệnh nhân có nguy cơ cao. Các Bác sĩ cũng đã sử dụng isotretinoin trong điều trị bệnh rosacea, viêm nang lông và bệnh viêm da mủ hoại thư.
Tretinoin là gì?
Tretinoin là acid retinoic hay vitamin A acid, một dẫn xuất khác của vitamin A, là hoạt chất retinoid thế hệ thứ nhất. Tretinoin đã được chứng minh hiệu quả trong điều trị mụn và da lão hóa do ánh nắng mặt trời. Tretinoin hoạt động bằng cách thúc đẩy quá trình tái tạo tế bào da, giúp làm sạch lỗ chân lông và ngăn ngừa sự hình thành của mụn mới. Tretinoin thường được điều chế dạng bôi ngoài da, với các nồng độ 0.025%, 0.05% và 0.1%.
Cơ chế hoạt động
Tretinoin tăng cường quá trình tái tạo tế bào da, giúp loại bỏ các tế bào chết và giảm tình trạng tắc nghẽn lỗ chân lông, ức chế hình thành vi nhân mụn, giảm viêm. Đồng thời, nó cũng kích thích sản xuất collagen, giúp da trở nên mịn màng và săn chắc hơn.
Công dụng của tretinoin
Tretinoin được sử dụng để điều trị mụn trứng cá từ nhẹ đến trung bình, cũng như các vấn đề về lão hóa da như nếp nhăn và tăng sắc tố da. Nó thường được kê đơn cho những người có da dầu hoặc da hỗn hợp, và có thể sử dụng lâu dài để duy trì làn da khỏe mạnh.
Phân biệt isotretinoin và tretinoin
Mặc dù cả hai đều là dẫn xuất của vitamin A, isotretinoin và tretinoin có một số khác biệt quan trọng.
Cơ chế hoạt động
- Isotretinoin: làm giảm sản xuất dầu và kích thước của tuyến bã nhờn, hạn chế sự phát triển của vi khuẩn C. acnes, giảm viêm và giảm sự sừng hóa quá mức của da.
- Tretinoin: hiệu quả của tretinoin trong điều trị mụn chủ yếu do khả năng thay đổi quá trình sừng hóa của các tế bào biểu mô. Tretinoin thúc đẩy sự tách rời và bong tróc của các tế bào sừng, tăng hoạt động phân bào và đẩy nhanh sự thay đổi của tế bào da. Quá trình này giúp đẩy các thành phần mụn đầu đen ra ngoài, giảm thiểu sự hình thành của mụn trứng cá.
Ứng dụng
- Isotretinoin: dành cho mụn nặng, mụn bọc, mụn nang kháng trị.
- Tretinoin: thích hợp cho mụn trung bình và các vấn đề về lão hóa da.
Dạng bào chế
- Isotretinoin: có 2 đường sử dụng là đường bôi ngoài da và đường uống. Isotretinoin đường bôi thường được bào chế dưới dạng cream/gel gồm cream 0.1%, cream 0.05%, cream 0.025%, gel 0.025%, gel 0.01%, 0.0375%, 0.075%. Isotretinoin đường uống phổ biến hơn, thường được bào chế dạng viên 5 mg, 10 mg, 20 mg.
- Tretinoin: chủ yếu dưới dạng kem hoặc gel bôi ngoài da. Kem bôi da có các nồng độ gồm 0.025%, 0.05%, 0.1%, gel gồm 0.01%, 0.025%, 0.04%, 0.05%, dung dịch 0.05%.
Tác dụng phụ
- Isotretinoin: có thể gây khô da, khô môi, đau khớp, và tác dụng phụ nghiêm trọng khác như tăng mỡ máu, tăng men gan và nguy cơ gây dị tật bẩm sinh.
- Tretinoin: gây kích ứng da, đỏ, bong tróc da và tăng nhạy cảm với ánh sáng mặt trời. Tretinoin là một chất chống chỉ định cho phụ nữ mang thai.
Nên lựa chọn isotretinoin hay tretinoin trong điều trị mụn?
Việc lựa chọn giữa isotretinoin và tretinoin phụ thuộc vào lựa chọn của Bác sĩ Da liễu trong quá trình điều trị. Một số yếu tố thường được cân nhắc như:
- Mụn nặng, mụn bọc, mụn nang: isotretinoin là lựa chọn hàng đầu, thường được kê đơn bởi Bác sĩ Da liễu. Đây là lựa chọn tốt nhất cho các trường hợp mụn nghiêm trọng mà các phương pháp điều trị khác không hiệu quả. Lưu ý, isotretinoin là thuốc kê đơn và chỉ được dùng khi được kê đơn và hướng dẫn của Bác sĩ, người bệnh không tự mua để uống.
- Mụn trung bình, mụn nhẹ: tretinoin thường được sử dụng do tác dụng nhẹ hơn và ít tác dụng phụ nghiêm trọng. Tretinoin cũng phù hợp cho những người muốn điều trị mụn và cải thiện tình trạng lão hóa da.
Cách sử dụng isotretinoin và tretinoin hiệu quả
Cách sử dụng isotretinoin
- Chỉ sử dụng khi có chỉ định của Bác sĩ: isotretinoin là thuốc kê đơn và chỉ nên sử dụng dưới sự giám sát của Bác sĩ chuyên khoa Da liễu. Bác sĩ sẽ xác định liều lượng và thời gian sử dụng phù hợp dựa trên tình trạng mụn của bạn.
- Thường uống hàng ngày: isotretinoin thường được uống hàng ngày, với liều lượng từ 0.5 đến 1 mg/kg/ngày, tùy thuộc vào tình trạng da và phản ứng của cơ thể. Liều lượng có thể thay đổi trong quá trình điều trị.
- Đường bôi: sử dụng liều thông thường (cream 0.1%; cream 0.05%; cream 0.025%; gel 0.025%; gel 0.01%; 0.0375%; 0.075%). Thoa một lớp mỏng lên toàn bộ khu vực cần điều trị mỗi ngày một lần vào buổi tối trước khi đi ngủ. Chú ý, sử dụng quá nhiều gel có thể dẫn đến hiện tượng “bong tróc”. Cảm giác ấm và/hoặc rát có thể xuất hiện sau khi sử dụng. Có thể thấy mụn trở nên nặng hơn trong những tuần đầu tiên của liệu pháp, không nên dừng điều trị vì lý do này. Dạng gel được báo cáo là ít gây kích ứng hơn so với dạng cream.
- Theo dõi sức khỏe thường xuyên: việc sử dụng isotretinoin cần được theo dõi chặt chẽ để phát hiện sớm các tác dụng phụ. Bạn sẽ cần làm xét nghiệm máu định kỳ để kiểm tra chức năng gan và mỡ máu.
Cách sử dụng tretinoin
- Bôi một lớp mỏng lên vùng da bị mụn mỗi tối: tretinoin thường được bôi một lớp mỏng lên vùng da bị mụn mỗi tối, sau khi đã làm sạch da. Tránh bôi lên vùng da có vết thương hở hoặc nhạy cảm.
- Bắt đầu với nồng độ thấp: nên bắt đầu với nồng độ thấp (0.025%) và tăng dần để da có thời gian thích nghi. Điều này giúp giảm thiểu kích ứng và tác dụng phụ.
- Sử dụng kem chống nắng hàng ngày: tretinoin làm tăng nhạy cảm của da với ánh sáng mặt trời, vì vậy việc sử dụng kem chống nắng hàng ngày là rất quan trọng để bảo vệ da.
Xem thêm các bài viết liên quan
Lưu ý khi sử dụng isotretinoin và tretinoin để điều trị mụn
- Không sử dụng khi mang thai và cho con bú: phụ nữ sử dụng isotretinoin cần sử dụng biện pháp tránh thai hiệu quả trước, trong và sau khi dùng thuốc do nguy cơ gây dị tật bẩm sinh rất cao. Theo Trung tâm Cảnh giác dược Quốc Gia, không được sử dụng thuốc isotretinoin trong thời kỳ mang thai. Nên tránh thai ít nhất 1 tháng trước khi điều trị, và tiếp tục tránh thai trong 1 tháng sau khi kết thúc điều trị (vì thuốc vẫn còn tồn tại trong máu). Tretinoin cũng có thể gây hại cho thai nhi và trẻ sơ sinh, vì vậy không nên sử dụng nếu đang mang thai hoặc cho con bú.
- Tránh sử dụng đồng thời với các liệu pháp làm khô da hoặc các chất làm khả năng kích ứng: isotretinoin và tretinoin làm khô da mạnh, vì vậy cần tránh sử dụng cùng với các sản phẩm làm khô da khác như sữa rửa mặt có chứa cồn hoặc các loại thuốc bôi mụn có tính chất làm khô như benzoyl peroxide hoặc acid salicylic. Nên dùng các sản phẩm làm sạch da và dưỡng ẩm nhẹ nhàng để giảm thiểu kích ứng.
- Cần phải có sự kê đơn – thăm khám của Bác sĩ: không tự ý sử dụng hai hoạt chất isotretinoin và tretinoin. Nếu không sử dụng đúng cách, hai loại hoạt chất này có thể gây kích ứng da và gây hậu quả nghiêm trọng. Do đó, cần có sự thăm khám cho từng trường hợp da cụ thể và có sự kê đơn của Bác sĩ Da liễu trước khi sử dụng.
Isotretinoin và tretinoin là hai hoạt chất thường được sử dụng trong điều trị mụn. Đây là các sản phẩm thuốc và cần được kê đơn bởi Bác sĩ Da liễu thông qua thăm khám trực tiếp. Khi sử dụng isotretinoin hay tretinoin để điều trị mụn, cần thận trọng vấn đề mang thai/cho con bú, cân nhắc các phản ứng phụ có thể xảy ra, đồng thời ghi nhớ chăm sóc da theo hướng dẫn của nhân viên y tế.
Nếu có bất kỳ thắc mắc nào về việc sử dụng isotretinoin hay tretinoin để trị mụn, hãy liên hệ Doctor Acnes để được tư vấn bởi Bác sĩ Da liễu!
Tài liệu tham khảo
- “The use of isotretinoin in acne”. Dermatoendocrinol. (2009); 1(3): 162–169
- “Sebaceous hyperplasia: systemic treatment with isotretinoin”. An Bras Dermatol. (2015); 90(2): 211–215
- “Comparing Isotretinoin vs Tretinoin Topical”. Drug.com. Ngày cập nhật: 23/06/2024
- Harry G. Brittain. “Profiles of Drug Substances, Excipients, and Related Methodology”. Chapter 5 – Isotretinoin. Volume 45, 2020, Pages 119-157
- “Epidermal effects of tretinoin and isotretinoin: influence of isomerism”. Pharmazie. 2006 May; 61(5):453-6
- “Isotretinoin temporally regulates distinct sets of genes in patient skin”. J Invest Dermatol. 2009 Apr;129(4):1038-42
- Wang ZY. “Mechanism of action of all-trans retinoic acid and arsenic trioxide in the treatment of acute promyelocytic leukemia”. Gan To Kagaku Ryoho. 2002 Feb;29 Suppl 1:214-8
- Hannah D. Pile; Nazia M. Sadiq. “Isotretinoin”. [Updated 2023 May 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024
Bài viết này có hữu ích không?
Chọn 1-5 sao cho chất lượng bài viết
