Cách trị thâm mụn lưng hiệu quả chuẩn y khoa từ Bác sĩ Da liễu

Thâm mụn lưng hay còn gọi là tăng sắc tố da sau viêm do mụn lưng (post-inflammatory hyperpigmentation) là tình trạng vùng da bị tối màu sau khi lành vết thương do mụn trứng cá trên lưng gây ra. Sự đổi màu da này là do sự tăng sinh quá mức melanin (một loại sắc tố da), đây là phản ứng tự nhiên của da để đáp ứng quá trình viêm.

Thâm mụn lưng có thể mờ dần theo thời gian, nhưng để vết thâm mờ hoàn toàn một cách tự nhiên, có thể cần đến cả năm thậm chí lâu hơn trong khi các loại thuốc bôi ngoài da hay liệu pháp điều trị chuyên sâu tại Phòng khám có thể thúc đẩy quá trình mờ thâm này diễn tiến nhanh hơn. Hãy cùng Doctor Acnes tìm hiểu về nguyên nhân, các phương pháp điều trị thâm mụn lưng và cách phòng ngừa ở bài viết dưới đây!  

Nguyên nhân gây nên thâm mụn lưng

Thâm mụn lưng hình thành khi mụn trứng cá trên lưng gây ra viêm. Khi da lành lại sẽ sinh ra melanin quá mức dẫn đến tăng sắc tố da gây ra vết thâm. Nếu tình trạng mụn càng nặng, vết thâm sẽ càng lớn và càng tối màu. 

Ngoài ra, việc nặn mụn cũng góp phần tăng nguy cơ gây thâm mụn lưng do tăng khả năng bị viêm nhiễm. 

Tiếp xúc với ánh nắng mặt trời quá nhiều khi bị mụn cũng là một trong những nguyên nhân chính góp phần làm thâm mụn lưng trầm trọng hơn. Tia UV trong ánh nắng mặt trời kích thích tế bào sinh sắc tố melanocyte tăng sinh melanin. 

Các nguyên nhân khác có thể đến từ biến chứng của các phương pháp trị mụn lưng như peel da hóa học, liệu pháp mài mòn da (dermabrasion) hay liệu pháp tái tạo bề mặt da bằng laser (laser resurfacing) khi thực hiện không đúng kỹ thuật ví dụ như khi điều trị mụn lưng tại spa mà không có sự giám sát y khoa của nhân viên y tế.

>>> Xem thêm: Phân biệt thâm đỏ, thâm đen sau mụn và phương pháp điều trị

Cách điều trị thâm mụn ở lưng

Thâm mụn ở lưng có thể tự mờ dần theo thời gian từ 3-6 tháng, tuy nhiên thời gian để vết thâm biến mất hoàn toàn có thể kéo dài đến cả năm hoặc lâu hơn. Để rút ngắn thời gian này, nên điều trị thâm mụn càng sớm càng tốt. 

Có nhiều loại thuốc và liệu pháp điều trị có thể lựa chọn bên cạnh việc chống nắng giúp trị thâm mụn lưng hiệu quả. Các tác nhân làm mờ thâm bôi ngoài da gồm hydroquinone, acid azelaic, acid kojic, chiết xuất cam thảo và retinoid mang lại tác dụng mờ thâm khi sử dụng đơn trị liệu hoặc kết hợp. Nếu cần thiết, có thể kết hợp các phương pháp như peel da hóa học hay laser để tăng hiệu quả điều trị. Tuy nhiên, các phương pháp này cần được thực hiện tại các cơ sở có chức năng điều trị như bệnh viện hay Phòng khám Da liễu để tránh xảy ra các biến chứng, khiến thâm mụn lưng có thể trầm trọng hơn.

Bảng 1. Lộ trình điều trị thâm mụn lưng 

Chống nắng

Một phần không thể thiếu trong việc điều trị thâm mụn lưng chính là chống nắng để ngăn ngừa thâm mụn diễn biến xấu hơn. Nên sử dụng kem chống nắng phổ rộng với SPF từ 30, không gây mụn và các biện pháp chống nắng khác như hạn chế ra nắng hay mặc áo quần che chắn.

Thuốc bôi/thoa

Hydroquinone (HQ): đây là liệu pháp đầu tay cho việc trị thâm mụn lưng. Cơ chế tác động chính là ức chế enzyme tyrosinase, enzyme có công dụng chuyển hóa dihydroxyphenylalanine thành melanin. HQ thường được dùng ở nồng độ 2-4%, đôi khi có thể kê lên mức 10%.

Liệu pháp đơn trị liệu bằng HQ có thể có hiệu quả, nhưng gần đây HQ thường được phối hợp với các thành phần làm mờ thâm khác như retinoid, acid glycolic… để tăng hiệu quả. HQ đôi khi gây ngứa cho người sử dụng khi điều trị lâu dài ở nồng độ trên 4%, đặc biệt là ở các dạng phối hợp với các tác nhân gây ngứa khác như retinoid.

Tác dụng phụ thường gặp là viêm da tiếp xúc, móng bị tẩy màu, bạch biến vĩnh viễn và sự giảm tông màu da ở các vùng da xung quanh vị trí điều trị bằng HQ. 

Mequinol (4-hydroxyanisole): đây là dẫn xuất và là chất thay thế cho HQ, được cho là ít có tác dụng gây ngứa hơn so với HQ. Có mặt trên thị trường ở nồng độ 2% và thường phối hợp với tretinoin 0,01%. 

Retinoid: giúp làm sáng da thông qua các quá trình điều hòa sự sinh trưởng, biệt hóa và gắn kết của tế bào; kích thích quá trình tự chết của tế bào và đặc tính kháng viêm. Tretinoin là sản phẩm chuyển hóa tự nhiên của retinol và là retinoid thế hệ 1, có mặt trên thị trường dưới dạng kem, gel, gel microsphere ở nồng độ 0,01-0,1%.

Các retinoid thế hệ 3 như adapalene hay tazarotene là các retinoid tổng hợp cũng có tác dụng trị thâm. Các loại kem hay gel thường chứa adapalene ở nồng độ 0,1-0,3% hoặc tazarotene 0,05-0,1%. 

Acid azelaic: acid azelaic làm mờ thâm thông qua nhiều cơ chế bao gồm ức chế tyrosinase cũng như tác dụng gây độc tế bào có chọn lọc và chống tăng sinh đối với tế bào melanocyte bất thường thông qua quá trình ức chế tổng hợp ADN và ức chế enzyme ti thể. Dạng bào chế thường gặp là dạng gel nồng độ 15-20%.

Acid kojic: khả năng trị thâm của acid kojic là do khả năng ức chế tyrosinase bằng cách tạo phức chelat với đồng tại vị trí hoạt động của enzyme. Acid kojic thường được dùng ở nồng độ 1-4% và có thể kết hợp với các chất làm mờ thâm khác như acid glycolic hay hydroquinone để tăng hiệu quả điều trị.

Vitamin C (acid ascorbic): đây là chất chống oxy hóa tự nhiên có trong trái cây hay rau củ. Vitamin C giúp làm sáng da bằng cách tương tác với ion đồng ở vị trí hoạt động của tyrosinase và bằng cách khử dopaquinone dạng oxy hóa, cơ chất cho con đường tổng hợp melanin.

Ngoài hiệu quả làm sáng da, vitamin C còn có các công dụng chống oxy hóa, kháng viêm và chống lại tia UV. Dạng thường gặp là dẫn xuất este của vitamin C như ascorbyl-6-palmitate hay magie ascorbyl phosphat do tính kém bền của vitamin C. Vitamin trong các sản phẩm trị thâm thường ở nồng độ 5-10% và có thể phối hợp với các hoạt chất trị thâm khác như hydroquinone. 

Ngoài ra, một số hoạt chất khác cũng có tác dụng làm mờ thâm như:

Arbutin: đây là một dẫn xuất khác của hydroquinone nhưng không có gây độc cho melanocyte. Arbutin làm mờ thâm thông qua ức chế tyrosinase cũng như sự phát triển của melanosome. Các hoạt chất tổng hợp từ arbutin như alpha-arbutin và deoxyarbutin có tác dụng mạnh hơn arbutin. Nồng độ thường dùng là 3%, lưu ý rằng ở nồng độ cao hơn sẽ gây hiệu ứng đảo nghịch làm da sạm màu.

Niacinamide: đây là dạng hoạt động của vitamin B3 hay niacin. Niacinamide làm giảm đáng kể quá trình chuyển hóa melanosome thành keratinocyte mà không cần ức chế tyrosinase hay ức chế sinh trưởng tế bào. Ưu điểm lớn của niacinamide là bền dưới các tác nhân ánh sáng, độ ẩm, acid, kiềm hay chất oxy hóa. Dạng dùng ngoài 2-5% có tác dụng mờ thâm khi sử dụng đơn trị hoặc kết hợp với N-acetyl glucosamine. 

N-acetyl glucosamine: đây là tiền chất của acid hyaluronic, có tác dụng làm mờ thâm bằng cách ức chế quá trình glycosyl hóa tyrosinase, một bước quan trọng trong quá trình sản xuất melanin. N-acetyl glucosamine có thể dùng đơn trị liệu ở nồng độ 2% hoặc kết hợp với niacinamide.

Chiết xuất cam thảo: trong thành phần của chiết xuất cam thảo có chứa glabridin và liquiritin. Glabridin có tác dụng ức chế tyrosinase và có tính kháng viêm, trong khi liquiritin có vai trò phân tán và loại bỏ melanin. Nghiên cứu cho thấy sản phẩm kem bôi ngoài da chứa liquiritin khi sử dụng 1g/ngày cho thấy sự an toàn và hiệu quả khi trị thâm. 

Phương pháp vật lý/hóa học

Peel da hóa học

Các tác nhân thường gặp là AHA, BHA, TCA hay dung dịch Jessner. Khi sử dụng các sản phẩm này, cần phải kiểm tra da cũng như lựa chọn cẩn thận sản phẩm peel da phù hợp để tránh gây kích ứng có thể làm vết thâm trầm trọng hơn. 

Acid glycolic có trong mía đường là một loại AHA có tác dụng tẩy tế bào thượng bì, phân tán melanin lớp nền và gia tăng tổng hợp collagen cho da. Nồng độ acid glycolic thường dùng từ 20-70% và để kết thúc quá trình peel da có thể dùng nước hoặc natri bicarbonat. 

Acid salicylic có trong vỏ thân cây liễu là một loại BHA có tác dụng tiêu sừng bằng cách phá hủy cầu nối lipid liên bào giữa các tế bào biểu mô. Nồng độ acid salicylic sử dụng để peel da bề mặt mà không cần dùng chất trung hòa là 20-30%. 

Ngoài ra, có thể sử dụng hai tác nhân có tác dụng trị thâm hiệu quả là acid trichloroacetic hay dung dịch Jessner.  

Liệu pháp laser/ánh sáng

Tia laser và các nguồn ánh sáng được chỉ định để hỗ trợ cho các liệu pháp sử dụng thuốc bôi ngoài da hoặc khi các liệu pháp bôi đơn thuần không mang lại hiệu quả như mong muốn.

Ánh sáng xanh lục (510 nm, 532 nm), ánh sáng đỏ (694 nm) hay laser cận hồng ngoại (755 nm, 1064 nm) là các nguồn sáng thường được dùng để tác động lên các tế bào chứa melanin một cách có chọn lọc.

Năng lượng từ các nguồn ánh sáng hay laser bước sóng ngắn sẽ được các melanin biểu bì hấp thụ tốt trong khi các bước sóng dài hơn sẽ xuyên sâu hơn dưới bề mặt da cùng với sự hấp thụ chọn lọc hơn bởi các mục tiêu đích trên da giúp cho việc sử dụng laser an toàn hơn cho bệnh nhân. 

Trong đó, laser Nd:YAG 1064 nm là loại laser thường được sử dụng nhất để điều trị thâm mụn vì có khả năng xâm nhập sâu dưới bề mặt da và tác động nhiệt lên các mục tiêu đích là các tế bào chứa melanin từ đó phá hủy và loại bỏ melanin khỏi cơ thể, giúp làm mờ thâm, hình thành lớp da mới mịn màng, sáng hơn.  

Một loại laser có cơ chế hoàn toàn khác biệt để điều trị thâm mụn là laser CO2 fractional, sử dụng các tia laser bước sóng 10600 nm với kích thước điểm siêu nhỏ từ 70 – 80 μm ở tần suất cao dễ dàng xuyên sâu xuống lớp trung bì và biểu bì.

Các tia laser này có thể tạo ra các cột tổn thương siêu nhỏ chỉ vài μm rải rác trên da. Đó được gọi là các vùng vi tổn thương nhiệt MTZ nhưng không gây ảnh hưởng lên các vùng da xung quanh. Phần biểu bì bị bóc tách sẽ được thay thế nhờ vào đáp ứng lành vết thương của da. Các mảnh hoại tử trong cột tổn thương bị đẩy ra và được thay bằng tế bào biểu mô mới, bề mặt da sẽ mịn hơn, sáng hơn, vết thâm sẽ được làm mờ đi. 

Cách phòng ngừa thâm mụn ở lưng

Từ nguyên nhân gây ra thâm mụn ở lưng, cách phòng ngừa thâm mụn lưng hiệu quả nhất đó chính là kiểm soát và ngăn chặn sự viêm do mụn gây ra càng sớm càng tốt. Tức là phải phòng ngừa thâm mụn lưng bằng cách giảm viêm của nốt mụn khi chúng vẫn còn hiện diện trên da, chứ không phải chờ vết thương đã lành bằng các cách sử dụng các loại lotion hay sữa tắm chứa các chất kháng viêm để làm giảm viêm và sưng đỏ do mụn lưng gây ra. Bên cạnh đó, tránh chọc vào, nặn bóp hay tác động lên vết thương; điều này có thể làm cho vết thâm trở nên tệ hơn, thậm chí hình thành sẹo. 

Bảo vệ da tránh tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Kem chống nắng không chỉ dùng để hỗ trợ điều trị thâm mụn mà còn dùng để phòng ngừa thâm mụn. Nên sử dụng các loại kem chống nắng có chỉ số SPF từ 30 trở lên để có tác dụng phòng ngừa tốt nhất. 

Vết thâm do mụn lưng gây ra dù không gây hại đến sức khỏe nhưng lại vô cùng mất thẩm mỹ. Các vết thâm mụn lưng này chính là biểu hiện của việc tăng sắc tố sau viêm tức tình trạng viêm tại nốt mụn làm tăng sinh melanin, viêm càng nhiều, thâm mụn lưng càng đậm màu.

Thâm mụn lưng có thể tự mờ hẳn nhưng quá trình này có thể mất vài tháng thậm chí hàng năm. Nếu muốn thâm mụn lưng mờ nhanh hơn, có thể bôi các sản phẩm làm mờ thâm kèm peel da hóa học và laser.

Ngoài ra, sử dụng kem chống nắng phù hợp không chỉ tăng hiệu quả điều trị mụn lưng mà còn giúp phòng ngừa thâm mụn lưng xuất hiện trở lại. Để tìm được phương pháp điều trị và phòng ngừa thâm mụn lưng hiệu quả nhất, bệnh nhân nên tham vấn các Bác sĩ Da liễu đến từ các trung tâm Da liễu uy tín, từ đó giúp cải thiện tình trạng thâm mụn của mình.

Tài liệu tham khảo

1. Davis EC, Callender VD. “Postinflammatory hyperpigmentation: a review of the epidemiology, clinical features, and treatment options in skin of color“. J Clin Aesthet Dermatol, 2010 Jul;3(7):20-31
2. Yadalla, Hari & Sacchidanand, Sarvajnamurthy. “Post Acne Hyperpigmentation: A Brief Review“. Our Dermatology Online, 2011 2(4):230-231
3. Katz TM, Goldberg LH, Firoz BF. “Fractional photothermolysis for the treatment of postinflammatory hyperpigmentation“. Dermatol Surg, 2009 Nov; 35:1844–1848