4 giai đoạn của mụn: hiểu rõ để rút ngắn thời gian trị mụn

Mụn là một trong những loại tổn thương da phổ biến nhất. Mụn rất đa hình, đa dạng, diễn biến qua nhiều giai đoạn với các mức độ nghiêm trọng khác nhau. Do tính đa hình của mụn, việc hiểu rõ, hiểu đúng mụn là gì thực ra không hề dễ dàng. Khi hiểu sai về bản chất mỗi giai đoạn của mụn, có thể dẫn đến việc chọn lựa điều trị không đúng. Trong bài viết sau đây, Doctor Acnes cung cấp thông tin khoa học về 4 giai đoạn của mụn, và lời khuyên đắt giá để mụn không còn là nỗi lo âu.

Mụn là gì?

Mụn là tổn thương bắt nguồn từ nang lông trên da. Một nang lông thường được bao quanh bởi các tuyến bã nhờn và cơ dựng lông, tạo thành tổ chức lỗ chân lông (pilosebaceous unit). Mụn hay xuất hiện ở mặt, ngoài ra cũng có thể xuất hiện ở cánh tay, lưng và thân mình. Hormone nhóm androgen, được sản xuất bởi tuyến thượng thận, tuyến sinh dục và cả tuyến bã nhờn, vi khuẩn Cutibacterium acnes thường trú ở nang lông, và tình trạng viêm tiến triển là ba yếu tố tiên quyết chi phối thương tổn mụn. Có rất nhiều yếu tố nội tại và yếu tố môi trường khác cũng đồng thời ảnh hưởng đến sự hình thành và tiến triển của mụn, trong đó một số yếu tố hay gặp như sau:

• Tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời.
• Một số loại dược phẩm như steroid và mỹ phẩm có chứa dầu.
• Mặc trang phục gây bít tắc lỗ chân lông như đệm vai, ba lô.
• Thay đổi nội tiết tố, ví dụ như giai đoạn thai kỳ và chu kỳ kinh nguyệt.
• Yếu tố di truyền ảnh hưởng đến thành phần acid béo trong chất bã nhờn.
• Căng thẳng tâm lý, thông qua đáp ứng nội tiết tố đối với stress.

Mụn thường gặp ở độ tuổi thanh thiếu niên và giai đoạn sớm của tuổi trưởng thành. Đa số thanh thiếu niên gặp phải tình trạng da bị mụn, bắt đầu từ 7-12 tuổi và kéo dài đến sau 30 tuổi, hoặc thậm chí lâu hơn. Trong khoảng 20% trường hợp, mụn có thể tiến triển đến mức độ nghiêm trọng, có thể để lại sẹo. Việc chẩn đoán và điều trị mụn cần được Bác sĩ Da liễu thực hiện. Tình trạng mụn nghiêm trọng, khởi phát đột ngột, kém đáp ứng với điều trị có thể là chỉ dấu của bệnh lý cường androgen, có thể bắt nguồn từ bất thường ở buồng trứng hoặc tuyến thượng thận. Việc Bác sĩ Da liễu đánh giá toàn diện bệnh sử và diễn tiến bệnh, lựa chọn các xét nghiệm phù hợp vì vậy là rất quan trọng. Quá trình điều trị mụn bao gồm việc tư vấn đầy đủ, chuyên sâu do Bác sĩ Da liễu thực hiện, nhằm giúp làm rõ bản chất của mụn, điều chỉnh lối sống, cách chăm sóc da, và xác định rõ kỳ vọng về hiệu quả và thời gian điều trị. Có thể cần đến 2-3 tháng để thấy được cải thiện sau điều trị, và việc điều trị cần lâu dài và kết hợp nhiều phương thức, kể cả chăm sóc da đúng cách.

Tiến triển của mụn

Thương tổn mụn khởi phát từ những khối chất sừng tăng sinh nhỏ gây bít tắc lỗ chân lông (microcomedone), đây là thương tổn ban đầu của mụn. Qua thời gian và sự tương tác của các yếu tố nội tại, yếu tố môi trường, khối chất sừng này có thể tiến triển thành mụn đầu trắng (closed comedone), mụn đầu đen (open comedone), mụn viêm với nhiều hình dạng như nhọt mủ (pustule), sẩn (papule, nodule) và nang (cyst). Bốn cơ chế trụ cột của quá trình hình thành mụn bao gồm:

• Tăng sản xuất chất bã nhờn.
• Tăng sừng hóa nang lông.
• Vi khuẩn Cutibacterium acnes, một loại vi khuẩn kỵ khí thường trú ở da.
• Đáp ứng viêm của cơ thể.

Qua bốn cơ chế này, chất bã nhờn và chất sừng ngày càng tích tụ nhiều trong nang lông bị bít tắc, làm căng giãn nang lông, gọi là mụn đầu trắng. Khi mụn đầu trắng tích tụ nhiều chất melanin và chất béo bị oxy hóa, màu của mụn hóa đen, gọi là mụn đầu đen. Ở hai giai đoạn này, quá trình viêm chưa đóng vai trò đáng kể, nên gọi là mụn không viêm. Sự tham gia của vi khuẩn Cutibacterium acnes làm kích hoạt đáp ứng viêm của cơ thể, làm mụn và vùng da xung quanh sưng, đau, đỏ, gọi là mụn viêm. Khi mụn viêm nhiều, nang lông bao quanh có thể bị phá vỡ làm lan tràn vi khuẩn và mủ vào trung bì, biến thành sẩn lớn hoặc nang chứa mủ. Mụn có thể diễn tiến qua đủ bốn giai đoạn hoặc dừng lại ở những giai đoạn ban đầu, tùy theo mức độ nghiêm trọng của tổn thương và các yếu tố liên quan. Bốn giai đoạn tương ứng với mức độ nghiêm trọng của mụn được tóm lược như sau:

• Giai đoạn 1: mụn không viêm, chia làm hai loại là mụn đầu trắng và mụn đầu đen.
• Giai đoạn 2: mụn viêm mức độ nhẹ, biểu hiện là sẩn nhỏ kèm đỏ da.
• Giai đoạn 3: mụn viêm mức độ trung bình, biểu hiện là mụn mủ, nhọt mủ.
• Giai đoạn 4: mụn viêm mức độ nặng, biểu hiện là nhiều nang mủ và sẩn lớn trên da (nodulocystic acne).

Ảnh hưởng của mụn tới sức khỏe

Mụn có ảnh hưởng đáng kể không chỉ về sức khỏe của làn da mà còn tới sức khỏe của toàn cơ thể, nhất là phương diện tinh thần. Tình trạng da bị mụn có thể dẫn tới lo lắng kéo dài, qua đó càng làm cho mụn trầm trọng và ảnh hưởng đến sinh hoạt, công việc, giải trí. Khi mụn diễn tiến nghiêm trọng, thậm chí có thể gây ra rối loạn lo âu và trầm cảm. Về sức khỏe của da, mụn là tổn thương mạn tính nên việc điều trị thường kéo dài, kể cả khi điều trị tối ưu. Làn da sẽ chịu ảnh hưởng do tình trạng viêm tại chỗ, gây đỏ da, sưng đau, thâm da. Về lâu dài, làn da có thể bị sẹo, thâm da dai dẳng.

Khi được Bác sĩ Da liễu giàu kinh nghiệm đánh giá toàn diện và trực tiếp điều trị, đa phần trường hợp mụn diễn tiến tích cực. Tuy nhiên, kể cả liệu trình điều trị tốt nhất cho mỗi cá nhân cũng cần thời gian 2-3 tháng để nhìn thấy được sự cải thiện đầu tiên. Việc điều trị mụn cần kết hợp tầm soát bệnh lý nền, thay đổi lối sống, chăm sóc da đúng cách, đa phương thức điều trị mụn, và xử trí các biến chứng lâu dài như sẹo, thâm da. Việc điều trị sai cách có thể gây nên nhiều hệ quả khác bên cạnh tổn thương mụn không được giải quyết.

Làm gì khi bị mụn?

Việc điều trị mụn là một quá trình lâu dài. Cơ địa làn da khác nhau cho từng người, do vậy cùng một phương thức điều trị sẽ có đáp ứng khác nhau tùy theo mức độ nghiêm trọng của mụn và cơ địa của da. Khi bị mụn, nhất là mụn mức độ trung bình đến nặng, nên đặt lịch hẹn gặp Bác sĩ Da liễu giàu kinh nghiệm, ở trung tâm chăm sóc da uy tín với trang thiết bị đạt chuẩn, để được đánh giá toàn diện, lựa chọn phương pháp điều trị tối ưu và sự kết hợp đa phương thức vào một liệu trình phù hợp nhất cho mỗi người. Nhìn chung, có một số phương thức điều trị mụn mà Bác sĩ Da liễu có thể chỉ định, bao gồm:

• Retinoid bôi ngoài da: hoạt chất retinoid bắt nguồn từ vitamin A, có khả năng gắn kết với thụ thể retinoic acid và retinoid X trong tế bào tiết sừng, qua đó điều hòa quá trình sản sinh chất sừng.
• Benzoyl peroxide: hoạt chất có tính năng kháng khuẩn và ức chế mụn, tuy nhiên có thể gây đáp ứng quá mẫn của da ở nồng độ cao. Thường dùng 1 lần mỗi ngày ở nồng độ 2,5-10% và bắt đầu với vùng da nhỏ để thử phản ứng của da.
• Clindamycin và erythromycin bôi ngoài da: hoạt chất kháng sinh giúp kiểm soát sự tăng sinh vi khuẩn trên da, có thể được kết hợp với benzoyl peroxide để hạn chế tình trạng đề kháng kháng sinh.
• Kháng sinh đường uống: giúp kiểm soát vi khuẩn Cutibacterium acnes trong nang lông. Loại thuốc, thời gian và liều dùng cần được Bác sĩ Da liễu quyết định, vì hai yếu tố này ảnh hưởng đến tác dụng phụ của thuốc, nguy cơ đề kháng kháng sinh và hiệu quả điều trị.
• Hoạt chất điều chỉnh nội tiết tố đường uống: giúp điều hòa hoạt động của hệ nội tiết, qua đó kiểm soát 1 trong 4 trụ cột của quá trình sinh mụn. Hệ nội tiết có liên quan mật thiết đến nhiều quá trình sinh lý trong cơ thể, do vậy liệu pháp này phải được Bác sĩ Da liễu chỉ định.
• Một số phương pháp khác: ngoài ra, còn có các phương pháp điều trị không dùng thuốc như laser trị liệu, IPL, quang động trị liệu, peel da, lăn kim cho mụn không viêm, lấy nhân mụn…

Qua bài viết này, có thể thấy mụn không chỉ là một vấn đề phổ biến trong thẩm mỹ da, mà còn là một bệnh lý phức tạp, đa hình, có thể diễn tiến từ nhẹ đến nghiêm trọng qua 4 giai đoạn, với sự phối hợp tương tác của rất nhiều yếu tố bên ngoài và bên trong cơ thể. Mỗi giai đoạn của mụn có những biểu hiện, mức độ nghiêm trọng, và đáp ứng với việc điều trị khác nhau. Thậm chí, mụn còn có thể là dấu hiệu của các bệnh lý tiềm ẩn khác.

Khi da bị mụn, hướng xử trí an toàn nhất là gặp Bác sĩ Da liễu giàu kinh nghiệm để được thăm khám và tư vấn. Hiệu quả của việc điều trị mụn là nhờ vào tay nghề, kinh nghiệm của Bác sĩ Da liễu, chất lượng của trang thiết bị, thuốc sử dụng trong liệu trình, và việc hiểu rõ tổn thương mụn, qua đó thay đổi lối sống, cách chăm sóc da cho phù hợp.

Tài liệu tham khảo

1. “Acne Vulgaris“. NIH
2. Krafchik BR. “Acne“. Paediatr Child Health. 1999 Sep;4(6):385-6. doi: 10.1093/pch/4.6.385. PMID: 20212944; PMCID: PMC2827736
3. Kraft J, Freiman A. “Management of acne“. CMAJ. 2011 Apr 19;183(7):E430-5. doi: 10.1503/cmaj.090374. Epub 2011 Feb 28. PMID: 21398228; PMCID: PMC3080563

Bài viết này có hữu ích không?

Chọn 1-5 sao cho chất lượng bài viết

Submit Rating

Điểm trung bình 0 / 5. Lượt đánh giá 0