Collagen là protein cấu trúc chính của cơ thể, có mặt trong nhiều mô liên kết chẳng hạn như da và xương, chiếm tới 25% protein ở động vật có vú. Thiếu hụt những dưỡng chất quan trọng cấu thành nên collagen sẽ ảnh hưởng tới vẻ ngoài khoẻ mạnh và chức năng của làn da. Hãy cùng Doctor Acnes tìm hiểu thêm về collagen và cách bổ sung collagen cho da qua bài viết dưới đây nhé!
Collagen là gì? Vai trò collagen với làn da
Collagen là protein dồi dào nhất ở động vật có vú. Họ collagen có khoảng 28 loại đóng vai trò duy trì sự kết nối của hầu hết mô trong cơ thể. Collagen vừa đóng vai trò là cấu trúc, vừa bổ sung các đặc tính cơ học, hình dạng cho mô. Chúng tương tác với tế bào qua nhiều thụ thể, giúp điều hoà quá trình sinh trưởng, di chuyển và biệt hoá của tế bào.
75% trọng lượng khô của da là collagen, và nó chiếm khoảng 20-30% thể tích da. Những collagen khác nhau sẽ polyme hoá thành những siêu cấu trúc riêng biệt và có chức năng cụ thể cho da cũng như thượng bì và nền mạch máu ở phía dưới.
Có nhiều loại collagen khác nhau ở da như collagen type I, III, IV, XII, XIV… tuy nhiên collagen type I là thành phần chính, cũng chính là khuôn mẫu cho các biến thể collagen khác. Collagen cùng với elastin, glycoprotein, proteoglycan tạo nên chất nền ngoại bào – có vai trò duy trì sự kết nối của nhóm mô liên kết và đặc tính cơ học của da.
4 type collagen phổ biến và quan trọng nhất:
- Type I: loại phổ biến nhất; linh hoạt, cung cấp khả năng chống lại lực, sức căng và độ giãn; được tìm thấy trong tất cả các mô liên kết, đặc biệt là mô sẹo, gân, dây chằng, xương, giác mạc, da và ngà răng.
- Type II: cung cấp khả năng chống chịu áp lực, được tìm thấy ở khớp, sụn trong suốt của khớp và đĩa đệm.
- Type III: cung cấp một mạng lưới linh hoạt giúp hỗ trợ tế bào, là thành phần chính của sợi lưới, thường được tìm thấy trong các cơ quan như da và mạch máu. Type III cũng có nhiều trong giai đoạn đầu của quá trình lành vết thương và đóng vai trò trong việc hình thành mô hạt.
- Type IV: mạng lưới cung cấp sự hỗ trợ và gắn kết với chất nền ngoại bào bên dưới tạo thành lớp nền của màng đáy. Màng đáy quan trọng đối với nhiều bộ phận cơ thể, đặc biệt là đối với thận, tai trong và thuỷ tinh thể của mắt.
| Một số loại collagen quan trọng | |||
| Loại | Chuỗi | Gene | Loại mô |
| Collagen I | α1(I), α2(I) | COL1A1, COL1A2 | Da, phần lớn chất nền ngoại bào |
| Collagen II | α1(II) | COL2A1 | Sụn khớp, thuỷ tinh thể |
| Collagen III | α1(III) | COL3A1 | Da (bao gồm cả da của thai nhi), phổi, mạch máu |
| Collagen IV | α1(IV), α2(IV), α3(IV), α4(IV), α5(IV), α6(IV) | COL4A1, COL4A2, COL4A3
COL4A4, COL4A5, COL4A6 |
Màng đáy của cơ thể (ở thận, tai trong và thủy tinh thể của mắt…), bao gồm nhiều loại biến thể khác nhau
Da bao gồm α1(IV), α2(IV), α5(IV) và α6(IV) |
Tại sao nên bổ sung collagen cho da?
Khi con người già đi, mạng lưới sợi collagen ở da bắt đầu phân mảnh và thoái hóa, làm giảm thể tích da, da mất đàn hồi, mỏng hơn, xuất hiện nếp nhăn và mất đi độ ẩm do suy giảm hyaluronic acid (liên quan tới sự giữ nước ở da). Do đó, bổ sung collagen sẽ giúp cải thiện các vấn đề trên và mang lại nhiều lợi ích khác cho sức khỏe.
Xem thêm các bài viết liên quan
Các cách bổ sung collagen cho da
Tất cả collagen bắt đầu dưới dạng procollagen. Trong quá trình sinh tổng hợp collagen nguyên mẫu (type I), vitamin C đóng vai trò quan trọng nhất để khởi đầu quá trình hydroxyl hoá procollagen. Kế đó là các amino acid quan trọng như lysine, proline và glycine. Cuối cùng là vai trò của kẽm và đồng trong việc gắn kết các proteoglycan nhỏ giàu leucine cũng như các proteoglycan khác.
Chính vì vậy, có thể bổ sung collagen cho da bằng các cách:
Đường toàn thân
- Tăng sinh collagen bằng thực phẩm
Gelatin: là một protein có nguồn gốc từ collagen động vật đã qua xử lý, ví dụ như nước hầm xương, da… Ngoài ra trong nước hầm xương còn có chứa calci, magie, phospho, glucosamine… nhiều loại dinh dưỡng khác cho cơ thể.
Gà: chứa nhiều collagen, nhất là phần da. Người ta còn phát hiện phần sụn gà và cổ gà giúp tăng cường collagen để giảm viêm khớp.
Cá: một vài nghiên cứu cho rằng collagen biển là một trong những loại dễ hấp thu nhất, tuy nhiên collagen ở cá lại có nhiều ở đầu, vảy và mắt cá – những phần ít được ăn.
Vitamin C: có trong những trái cây thuộc họ cam quýt, bông cải xanh, ớt chuông, cà chua, quả mâm xôi, quả việt quất, quả dâu đen, xoài, ổi, kiwi, thơm… Ổi còn chứa kẽm, cũng tham gia vào sản xuất collagen.
Lòng trắng trứng: chứa nhiều proline.
Các loại hạt đậu: những loại giàu protein cũng cung cấp amino acid cần thiết cho tổng hợp collagen, ngoài ra đậu cũng cung cấp đồng cho quá trình này.
- Tăng sinh collagen bằng thực phẩm chức năng
Những loại thực phẩm chức năng không kê đơn vẫn còn đang được các nhà khoa học tranh cãi. Trong những năm gần đây, thực phẩm bổ sung collagen đã trở nên phổ biến hơn. Phần lớn đây là các loại collagen thuỷ phân dễ hấp thu vào cơ thể.
Những loại này thường được làm dưới dạng bột hoặc viên con nhộng, cung cấp được cho cơ thể từ 1 – 2 type cho đến thậm chí 5 type collagen.
Bổ sung đầy đủ lượng vitamin C theo nhu cầu của từng lứa tuổi. Lượng vitamin C mỗi ngày được khuyên dùng là khoảng 15 – 45mg/ngày ở trẻ em và 75 – 90mg/ngày ở người lớn và có thể đạt tới mốc 120mg/ngày ở người già, phụ nữ có thai hay cho con bú.
Khi thiếu hụt vitamin C quá mức, khả năng lành thương sẽ kém dần, răng bị khiếm khuyết, chức năng nguyên bào xương và nguyên bào sợi bị suy giảm.
- Thực phẩm cần tránh
Hạn chế thực phẩm nhiều đường và carbohydrate tinh chế, vì nó có thể gây viêm và phá huỷ collagen.
Bôi thoa tại chỗ
Trong quá khứ, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng collagen dạng bôi thoa tại chỗ có thể làm mờ nếp nhăn, cung cấp độ ẩm và tăng tính đàn hồi da. Tuy nhiên, tác động thường chỉ hiệu quả ở những lớp nông nhất vì kích thước những phân tử collagen này quá lớn khiến da khó hấp thụ được.
Ngày nay, sản phẩm chứa collagen dạng thoa lại thường cung cấp dưới dạng các amino acid giúp sản xuất collagen. Những chuỗi amino acid (hay chuỗi peptide) này giúp da dễ hấp thu, qua đó làm ẩm da và ngăn mất nước.
Cũng bởi vì collagen dạng thoa nhưng lại không có collagen trong thành phần nên người ta hay gọi sản phẩm dạng này là “collagen thuần chay” – có chứa glycine, proline, hydroxyproline – giúp tăng cường sản xuất collagen và tăng tính đàn hồi của da.
Vì vậy, collagen bôi thoa sẽ không có tác dụng trực tiếp vào lớp da cần điều trị mà chỉ chứa các thành phần gián tiếp thúc đẩy tăng sinh collagen mà thôi.
Tiêm trực tiếp collagen vào da
Tiêm collagen trực tiếp vào da, về mặt lý thuyết có thể bổ sung collagen tự nhiên cho làn da, giúp làm mờ nếp nhăn, làm đầy các vết sẹo lõm trên da cũng như giảm sự xuất hiện của sẹo bởi vì collagen có vai trò quan trọng trong cơ chế hình thành sẹo.
Trước đây có nhiều loại collagen dạng tiêm được lưu hành (Zyderm ®, Evolence ® CosmoDerm ®… ), nhưng vì có nhiều nguyên nhân nên hiện tại Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) chỉ còn cấp phép lưu hành cho Bellafill ® (có chứa collagen từ bò) cho các chỉ định về xoá mờ nếp mũi môi, sẹo mụn từ trung bình tới nặng ở má cho đối tượng trên 21 tuổi.
- Lợi ích
Thay thế collagen tự nhiên của làn da: khi cơ thể đã bắt đầu lão hoá, tiến trình sản xuất collagen sẽ chậm dần, khiến cho việc bổ sung collagen thông qua tiêm có thể phát huy tác dụng.
Giảm sự xuất hiện của sẹo: collagen bò được tiêm dưới vết sẹo để làm đầy mô khuyết và kích thích tăng trưởng collagen giúp cải thiện tình trạng sẹo lõm.
Làm đầy da: collagen lấp đầy thể tích thiếu hụt, làm tăng thêm độ đầy đặn, căng mọng cho vùng điều trị. Trước đây, collagen từng là một trong những chất làm đầy phổ biến, nhưng chất làm đầy có chứa acid hyaluronic (HA) sau này lại trở nên phổ biến hơn. HA là một phân tử tự nhiên trong cơ thể, giúp giữ ẩm cho da. Khi được bổ sung các liên kết chéo, HA giúp làm đầy mô và có thể được sử dụng để làm phẳng lại nếp gấp mũi môi. Tuy nhiên, không giống như collagen, HA chỉ mang tính tạm thời và bị cơ thể phân hủy theo thời gian.
- Lưu ý
Bởi vì collagen từ bò là một vật ngoại lai nên có thể xảy ra phản ứng dị ứng nặng, cần thăm khám với Bác sĩ Da liễu trước khi bắt đầu điều trị.
Các tác dụng phụ có thể xảy ra, ví dụ như đỏ da, khó chịu ở da (sưng, chảy máu và bầm tím), nhiễm trùng tại vị trí tiêm, ban da kèm theo ngứa, có thể để lại sẹo, sưng nề, hay biến chứng tắc mạch, mù mắt nếu tiêm thuốc vào mạch máu (hiếm gặp).
Chính vì những tác dụng phụ, biến chứng nặng nề cùng nguy cơ dị ứng đến từ việc tiêm collagen nguồn gốc từ bò, nên hiện tại các chuyên gia ở Hoa Kỳ ưu tiên các hoạt chất an toàn hơn để làm đầy da tạm thời khác như HA. Mặc dù tuổi thọ của HA ngắn hơn, nhưng rõ ràng là sự an toàn mà nó đem lại khiến cho chúng ta an tâm hơn.
Tóm lại, collagen là một hoạt chất quan trọng của da, đóng nhiều vai trò khác nhau trong sự hình thành cấu trúc da. Có thể bổ sung collagen thông qua thực phẩm chức năng hoặc ăn các thực phẩm để cơ thể tăng cường sản xuất collagen.
Tiêm collagen là một phương pháp xâm lấn để bổ sung collagen cho da, tuy nhiên phương pháp này có thể gây nguy hiểm cho làn da cũng như toàn thân vì nguy cơ dị ứng và hàng loạt các tác dụng phụ khác nên hiện đã được gần như bị thay thế hoàn toàn bằng tiêm HA.
Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào, đừng ngần ngại liên hệ với Phòng khám Doctor Acnes để được Bác sĩ Da liễu giải đáp nhé!
Tài liệu tham khảo
- Alexander Nyström, Leena Bruckner-Tuderman. Biology of the extracellular matrix. In: Bolognia JL, Schaffer JV, Cerroni L, eds. Dermatology. 4th ed. Philadelphia: Elsevier; 2018:Chapter 95
- “Overview of water-soluble vitamins”. Uptodate
- Myllyharju J, Kivirikko KI. “Collagens, modifying enzymes and their mutations in humans, flies and worms“. Trends Genet. 2004 Jan;20(1):33-43. doi: 10.1016/j.tig.2003.11.004. PMID: 14698617
- Ronchetti IP, Quaglino D Jr, Bergamini G. Ascorbic acid and connective tissue. In: Subcellular Biochemistry: Ascorbic Acid: Biochemistry and Biomedial Cell Biology, Harris JR (Ed), Plenum Press, 1996. p.41
- Liu D, Nikoo M, Boran G, Zhou P, Regenstein JM. “Collagen and gelatin“. Annu Rev Food Sci Technol. 2015;6:527-57. doi: 10.1146/annurev-food-031414-111800. Epub 2015 Mar 23. PMID: 25884286
- Hida A, Hasegawa Y, Mekata Y, Usuda M, Masuda Y, Kawano H, Kawano Y. “Effects of egg white protein supplementation on muscle strength and serum free amino acid concentrations“. Nutrients. 2012 Oct 19;4(10):1504-17. doi: 10.3390/nu4101504. PMID: 23201768; PMCID: PMC3497008
- Barati M, Jabbari M, Navekar R, Farahmand F, Zeinalian R, Salehi-Sahlabadi A, Abbaszadeh N, Mokari-Yamchi A, Davoodi SH. “Collagen supplementation for skin health: A mechanistic systematic review“. J Cosmet Dermatol. 2020 Nov;19(11):2820-2829. doi: 10.1111/jocd.13435. Epub 2020 May 21. PMID: 32436266
Bài viết này có hữu ích không?
Chọn 1-5 sao cho chất lượng bài viết
